Reja: So‘zlarning qo‘shimchalar, yordamchi so‘zlar, teng bog‘lovchilar yordamida bog‘lanishi

18-dars.Ajratilgan bo’lakli gaplar

Reja:

1. Gaplarning mazmunan murakkablashuvi

2.Ajratilgan bo’laklar va ularning mazmuniy vazifasi

3.Izohlash orqali va tartibni o’zgartirish orqali gap bo’laklarini ajratish

1-topshiriq. Men, Dilafro'z Sobirova, 1992-yilda tug'ildim. Yuqoridagi gapda Men bilan Dilafruz Sobirova boshqa-boshqa kishilarmi yoki bir kishining ikki xil nomimi? Agar bir kishining ikki xil nomi bo'lsa, nomlar o'rtasidagi farqni ayting.

Esda saqlang. Gap tarkibidagi malum bo'lakning ma'nosini W ta'kidlab, izohlab keluvchi, boshqa bo'laklardan to'xtam va ohang ^a jihatidan ajralib turuvchi bo 'laklarga ajratilgan bo 'laklar, shunday bo 'lakli gaplarga esa ajratilgan bo 'lakli gaplar deyiladi.

Ajratilgan bo'laklar ishtirok etgan gaplar mazmunan murakkablashadi. Gapning asosiy qismi ifodalagan axborotga ajratilgan bo'lakdan anglashilgan qo'shimcha axborot qo'shiladi. Masalan, Tursunali akaga, shunday katta olimga, kuyov bo 'lish hazil gap emas. (О'. Usmonov) Bu gapda birinchi axborot Tursunali akaga kuyov bo 'lish hazil gap emasYigi gapning asosiy qismi orqali, ikkinchi axborot esa Tursunali akaning katta olim\\g\ ajratilgan bo'lak orqali ifodalanadi.

Yuqorida bayon qffinganidek, ajratilgan bo'laklar ikki xil vazifani bajaradi:

a) ma'lum bir bo'lak ma'nosini ta'kidlash, bo'rttirish;

b) ma'lum bir bo'lakning umumiy ma'nosini izohlash, konkretlash-
tirish, tushunarsiz ma'nosini tushuntirish.

Ajratilgan bo'lakning bu ikki xil vazifasi uning ajratish usuli orqali ham bilinib turadi.

Esda saqlang. Ajratilgan bo 'laklar yuqoridagi vazifaga muvofiq ikki xil yo 7 bilan ajratiladi:

1. 
   tartibni о 'zgartirish;
   
2. 
   bir nomni boshqacha nomlash.
   

O'ylang: Qo'shimcha axborot deganda nimalar xayolingizga keladi?

1. 
   Sifatlovchi aniqlovchi.
   
2. 
   Odatdagi tartibda kelgan sifatlovchi aniqlovchi bilan tartibi o'zgargan sifatlovchining farqi.
   
3. 
   Ajratilgan sifatlovchi aniqlovchilarda tinish belgilarining ishlatilishi.
   

/ 1-topshiriq. Sifatlovchi aniqlovchi ishtirok etgan gap topib, sifatlovchi aniqlovchini aniqlanmishdan keyin keltiring. Sifatlovchi tartibi o'zgar-ganda ham sifatlovchi aniqlovchi vazifasida qolsin. Kesimga aylanib ket-masin. Tartibi o'zgargan sifatlovchi aniqlovchining xususiyatlarini ayting.

2-topshiriq. Sifatlovchi aniqlovchi ishtirok etgan gap topib yozing. Sifatlovchi aniqlovchini aniqlanmishdan keyin keltiring. Qanday o'zgarish bo'lganini, qanday tinish belgisi qo'yilganini tushuntiring.

Sifatlovchi aniqlovchi, odatda, aniqlanmishdan oldin keladi. Ba'zan tinglovchining diqqati sifatlovchiga tortilganda, so'zlovchi uning odatdagi tartibini o'zgartirib, sifatlanmishdan keyin keltiradi. Natijada sifatlovchi gapning boshqa bo'laklaridan boshqacha ohang bilan ajralib qoladi. Sifatlovchining ma'nosi odatdagi tartib bo'yicha qo'llangan sifatlovchiga nisbatan bo'rttiriladi, alohida ta'kidlanadi. Gapdagi eng ahamiyatli, yangi axborot tashuvchi qismga aylanadi.