Reja: Skandiy va uning minerellari

Atom radio ---162 soat.
Magnit tartib--Paramagnitik.
Izotoplar --Skandium izotoplaridan 45Sc umumiy ko'plikning deyarli 100% ni egallaydi (bu uning atom og'irligida 45 u ga juda yaqin).Q
olganlari har xil yarim umrga ega radioizotoplardan iborat; Sifatida 46Sc (t1/2 = 83,8 kun), 47Sc (t1/2 = 3.35 kun), 44Sc (t1/2 = 4 soat) va 48Sc (t1/2 = 43,7 soat). Boshqa radioizotoplarda t bor1/2 4 soatdan kam.
Skandiy xiyol sarg‘ish tusga ega bo‘lgan kumush rangli yengil metall. Ikki xil kristall modifikatsiyasiga ega: α-Sc magniy tipidagi geksagonal panjarali bo‘lib, a=3,3085 Å; с=5,2680 Å; z=2 ko‘rsatkichlarga ega. Β-Sc kubik hajmiy konsentratsiyalangan panjarali bo‘lib, ushbu ikki modifikatsiya orasidagi o‘tish harorati α↔β 1336 ℃ ga teng. Skandiy – yumshoq metall. 99,5 va undan yuqori soflikka ega bo‘lgan skandiyga mexanik ishlov berishi oson.
ScBr3 brom gazida skandiyni yoqish natijasida hosil bo'ladi. 2 Sc + 3 Br2→ 2 ScBr3
2Cs + F2 → CsF
2Cs + Cl2 → CsCl
2Cs + Br2 → CsBr
2Cs + I2→ CsI
2Cs + 2H2O → 2CsOH+ H2
Skandiy, ittriy va lantan er qobig’ida massasi buyicha 10 % ni tashkil etadi. Aktiniy ancha kam tarqalgan bo’lib, massasi buyicha 6 •10% atrofidadir. Skandiy gruppachasi elementlari ularning ftoridlarini (ba’zan, xloridlarini) qaytarib olinadi. Birikmalari esa tuzlari yoki oksidlaridan turli yo’llar bilan sintez qilinadi. Skandiy gruppachasining elementlari erkin holatda yuqori temperaturada suyuqlanadigan oq-kumush rang metallar bo’lib, suyultirilgan anorganik kislotalar
(HCI, H2SO4 va HNO3) da eriydi. Qizdirilganda ko’pgina metallmaslar bilan reaksiyaga kirishadi.Gidroksidlari asosli xossaga ega. Qizdirilganda oksidlarga o’tadi. Lantan gidroksidi La(OH)3 kuchli asos hisoblanadi. Skandiy gidroksidi konsentrlangan ishqr eritmasida gidroksoskandiatga (masalan, Na3[Sc(OH)6] ayla-nadi. Gruppacha elementlari gidroksidlaridan ba’zilari amorf xolda ham uchraydi. Gidroksidlar elementlar tuzlarining suvli eritmalaridan ammiak yoki ishqorlar bilan cho’ktirib olinadi. Ular elementlarning boshqa elementlarini olishda xomashyo bo’lib xizmat qiladi.
Skandiy gruppasi elementlari kompleks birikmalar xosil qiladi. Masalan, skandiy oksalat geksagidradi Sc2(S2O4)36H2O yoki MeSc(S2O4)2 .2H2O va Me3Sc(S2O4)3 • 4H2O (Metall-ishqoriy metall) kabi komplekslari skandiyning galoidli birikmalari neytral yoki nordon eritmalariga oksalat kislota ta’sir ettirib xosil qilinadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1 . N. A.Parpiev, A. G. Muftaxov, H. R. Rahimov- Toshkent-“Oozbekiston”-2003.
2 . Y.Ahmerov, A.Jalilov, R.Sayfutdinov Umumiy va anorganik kimyo. Toshkent. «O’zbekiston» 2003 y.
3 . Internet ma’lumotlari.