Reja: Simpatik, parasimpatik va metasimpatik nerv tizimi

AVTONOM REFLEKS YOYLARNING EFFERENT QISMI
Simpatik va parasimpatik effektor yo`llarning somatik efferent yoidan asosiy farqi shundaki, birincchilari ikki neyronli. Birinchi – preganglionar neyron yuqorida ko‘rsatilgan avtonom markazlarda bo`lib, aksoni tashqariga, simpatik tizimning para- va prevertebral tugunlariga, hamda parasimpatik tizimning intramural yoki a‘zoga yaqin tugunlariga yoi oladi. Bu tugunlarda ikkinchi neyron soma va dendritlari preganglionar tola oxirlari bilan bevosita yoki oraliq neyron ishtirokida sinapslar orqali bog‘lanadi. Visseral afferent tolalarning bir qismi tugunlarning o‘zida, MNT ga yetmasdan, efferent neyronlarga ulanishi mumkin. Natijada mahalliy refleks yoyi shakllanadi, periferik refleks yuzaga chiqishi uchin tuzilma asos paydo bo`ladi. Bunday reflekslar sodir bo`lishida tugun markaziy nerv tizimi rolini bajaradi. Yakka avtonom efferent neyronlarning fiziologik xossalari somatik neyronlarnikidan farq qiladi: avtonom neyronlarning qo‘zg‘aluvchanligi pastroq, shuning uchun qo‘zg‘alish ritmi sekundiga 10-15 dan oshmaydi: ba‘zi avtonom neyronlar spontan faollikka ega (o‘z-o‘zidan qo‘zg‘alib turadi).
3. Avtonom nerv tizimi sinapslari va mediatorlari
Avtonom nerv tizimi tuzilmalari uch turdagi sinapslar (elektrik, aralash va kimyoviy sinapslar) yordamida bir-biriga bog'langan. Bu sinapslardan kimyoviy sinapslar hammadan ko'p tarqalgan. Avtonom nerv tizimining kimyoviy sinapslari somatik tizim sinapslaridan uncha farq qilmaydi. Faqat avtonom nerv tizimi sinapslarining pre- va postganglionar tuzilmalari xilma-xil. Somatik nerv tizimi sinapslarida faqat ikki tuzilma (neyron bilan neyron, neyron bilar ko'ndalang targ'il muskul) ishtirok etsa, avtonom nerv tizimi sinapslarini hosil bo'lishida neyronlar, silliq muskul tolalari, yurakning ko'ndalang targ'il muskuli va bez hujayralari ishtirok etadi. Avtonom nerv tizimi sinapslarida o'nlab kimyoviy moddalar mediator vazifasini bajaradi. Atsetilxolin, noradrenalin, serotonin va boshqa bbiogen aminlar, ATF va ba'zi aminokislitalar shular jumlasidan. Bu mediatorlarni ishlab chiqaradigan neyronlar xolinergik, adrenergik, serotoninergik, purinergik va hokazo neyronlar, deyiladi.