Режа. Саноат ва маиший чиқиндилар

ХХ-асрда инсон яратган "механизмлардан" 55000 турдаги кимёвий бирикмалар муҳитга ташланмоқда, уларни кўпчилиги табиий радионуклидларни (Терн номли) Уран-238, Торий-232, Фтор бирикмалари ва бошқа заҳарли токсикантлар ҳаёт учун хавфли бўлиб қолди. Бу моддаларни ҳавфлилиги шундаки уларни ярим парчаланиш даври узоқ муддат давом этади: Уран-45.109 йил, Торий-232-1,39.1010, қолаверса улар суяк тўқималарини кемириш ҳусусиятига эгадир. Шуларни эътиборга олсак, агрокимёвий моддалар билан тупроққа тушаётган заҳарликларнинг жуда ҳам кўпайиб кетганини, уларни йўқотиш чоралари кам ишлаб чиқилганини кўрамиз. Масалан, қишлоқ хўжалигида ишлатилаётган фосфорли ўғитлар таркибидаги радионуклидлар ва фтор бирикмаларининг ҳажми қанчалиги, уларни тўпланиши, миграцияси ва уларни камайтириш ишлари бизда етарли ҳисобланмаган, ахир улар тирик таналар учун заҳарли бўлиб ҳисобланади-ку!

• ХХ-асрда инсон яратган "механизмлардан" 55000 турдаги кимёвий бирикмалар муҳитга ташланмоқда, уларни кўпчилиги табиий радионуклидларни (Терн номли) Уран-238, Торий-232, Фтор бирикмалари ва бошқа заҳарли токсикантлар ҳаёт учун хавфли бўлиб қолди. Бу моддаларни ҳавфлилиги шундаки уларни ярим парчаланиш даври узоқ муддат давом этади: Уран-45.109 йил, Торий-232-1,39.1010, қолаверса улар суяк тўқималарини кемириш ҳусусиятига эгадир. Шуларни эътиборга олсак, агрокимёвий моддалар билан тупроққа тушаётган заҳарликларнинг жуда ҳам кўпайиб кетганини, уларни йўқотиш чоралари кам ишлаб чиқилганини кўрамиз. Масалан, қишлоқ хўжалигида ишлатилаётган фосфорли ўғитлар таркибидаги радионуклидлар ва фтор бирикмаларининг ҳажми қанчалиги, уларни тўпланиши, миграцияси ва уларни камайтириш ишлари бизда етарли ҳисобланмаган, ахир улар тирик таналар учун заҳарли бўлиб ҳисобланади-ку!

Аммо минерал, ўғитларсиз ўсиб бораётган инсон эҳтиёжини қондирадиган даражада ҳосил олиб бўлмайди, шуни инобатга олиб ўғитларни ишлатиш ҳақида тўла тасаввурга эга бўлиш керак. Бизнингча уларнинг асосийлари қуйидагилар:

• Аммо минерал, ўғитларсиз ўсиб бораётган инсон эҳтиёжини қондирадиган даражада ҳосил олиб бўлмайди, шуни инобатга олиб ўғитларни ишлатиш ҳақида тўла тасаввурга эга бўлиш керак. Бизнингча уларнинг асосийлари қуйидагилар:
• 1. Экинлардан физиологик ирсий потенциал имконияти даражасидан фойдаланишни яхшилаш, ҳосил олиш бўйича жаҳон рекордлари, ҳозир буғдой бўйича гектарига 145 центнер/ га, маккажўхори бўйича 222 центнерга етди, бу эса шу экинларнинг физиологик имкониятига яқинлашади. Минерал ўғитлар юқори даражада қўлланиладиган мамлакатларда ғалла экинларининг ҳосилдорлиги 40 центнерни ташкил қилади Нидерландия, АҚШ, Германия, буюк Британия сингари мамлакатларда ўртача гектарига 300-350 ц. картошка, 500 ц. қандлавлаги ҳосили олинмоқда. Ўзбекистонда суғориладиган ерларда экинлар ҳосилдорлиги қуйидагиларни ташкил қилмоқда: ғалла экинлари - 30,0 (жумладан буғдой — 26,4; дон учун маккажўхори - 38, шоли - 37,4), пахта - 27,7, (тола ҳисобида -8,7), картошка — 71, сабзавот — 180, полиз экинлари — 105.