|
Atmosferani Ifloslantiruvchi Radioaktiv Moddalar
Atmosferani ifloslantiruvchi xavfli manbalardan biri radioaktiv moddalardir. Atmosferadagi tabiiy radioaktivlikning manbai kosmik nurlar tufayli hosil bo’luvchi: uglerod-S14, tri- tiy 3N, berilliy 7Ve izotoplaridir.
Yer sirtida mavjud bo’lgan uranning, toriyning va aktiniyning izotoplari parchalanishi tufayli vujudga keladigan mahsulotlar atmosferaga chiqib, uni ifloslantiradi. Tabiiy holda ifloslangan atmosfera o’z-o’zini tozalab turadi, og’ir zarracha lar og’irligi tufayli, yengil zarrachalar yog’in-sochin natijasida yerga tushadi.
Tabiiy ravishda atmosferaning radioaktiv modalar bilan ifloslanishi ikki xil: kosmik fazo va yer sirtidan. Tirik organizm bunday radioaktiv ifloslanishlarga moslashgan.
Atmosferaning radioaktiv modlalar bilan sun'iy ravishda ifloslanishi:
1) atom va vodorod bombalarini havoda sinash;
2) yadro qurollarini tayyorlaydigan turli xil ishlab chiqarish korxonalari;
3) yadro reaktorlari va AES lar;
4) radioaktiv moda,alardan foydalanadigan korxonalar;
5) ishlab chiqarish korxonalaridan chiqadigan radioaktiv qoldikdar;
6) reaktorlardagi avariyalar;
7) radioaktiv modd,alarni yer bag’ridan qazib olish, tashish, qayta ishlash, saqlash.
Qurilmalar avariyaga uchraganda havoga ko’plab radioaktiv moddalar tarqaladi. Uzoq vaqt ta'sir qiluvchi radioaktiv elementlardan eng xavflisi: Sr89 va Sr90. Bular insonning suyak to’qimalarida to’planib, organizm nurlanishi manbai bo’lib qoladi.
Radioaktiv modaalar havoga shamol, suv oqimi, qushlar, transport va odamlarning harakati orqali tarqaladi.
• Havodagi radioaktiv moddalar kishi organizmiga quyidagi yo’llar bilan og’iz va nafas olish yo’li, teri orqali; tuproq, va o’simliklardan to’g’ridan-to’g’ri organizmga o’tadi. Radioativ moddalarning bir qismi, o’pka, jigar, buyrak, qon va mushaklarda to’planib radioaktiv manbaga aylanib, nur tarqatadi, oqibs nurlanish kasalligini keltirib chiqaradi.
Radioaktiv moddalar bilan har qanday dozada nurlanish son uchun xavfli. Yerda radioaktivlikning mikdori 1 rentgendan oshsa, kelajak avlodlardan 10 mln. kishining sog’lig’i xavf ostida qoladi. Inson va hayvonlar uchun eng xavfli radioaktiv modda Sr90; u asosan tish, miya suyaklarining qon bilan bog’langan joylarida to’planib saraton va oqqon kasalliklarini keltirib chiqaradi. Yer sharida suyagida Sr90 bo’lmagan bolani uchratish qiyin. Radiatsiyaning insonni nobud qiladigan dozasi 600 rentg sichqon uchun 900, ba'zi bir hayvonlar uchun 300000 rentgenni tashkil qiladi. Ayrim bakteriyalar 10 dan 20 mln. rentgen dozada nurlansa ham yashab, rivojlanaveradi.
Radioaktiv elementlarning ishlab chiqarish korxonalarida ochiq suv havzalarida ruxsat etilgan konsentratsiyasi quyida jadvalda ko’rsatilgan:
|
Elementlar
|
Odamlar ishlaydigan xonadagi havoda, mg/m3
|
Ochiq suv havzalarida, m g//l
| |
Uran
|
0,015
|
0,05
| |
Fosfor
|
1*10-10
|
1*10-8
| |
Oltingugurt
|
1*10-9
|
5*10-6
| |
Kobalt
|
5*10-11
|
5*10-9
| |
Stronsiy
|
1*10-12
|
5*10-10
|
Radioaktiv moddalarning eng xavflisi o’simliklar urug’ida to’planib qolgani hisoblanadi. Urug’ ekilganda radioaktiv modda yangi o’simlikka o’tadi. Bundan havo ifloslanib, havodan inson va hayvonlarga o’tadi, o’simliklarning bargi atmosferadagi radio aktiv moddalar bilan eng ko’p zaharlanadi.
Radioaktiv moddalar bilan ifloslangan o’tni yegan sigirning sutiga radioaktiv yodning konsentratsiyasi 1,4*10-6 kyuri/l.ga tengligi aniqlangan.
Sigir sutida mavjud bo’lgan Sr90 ning 90 foizi o’simliklar bargida o’tirib qolganidan, 10 foizi esa ildiz tizimidan o’tar ekan.
Iflos havodagi chang va qurum uyga ochiq deraza, teshiklar orqali kiradi, natijada polni, devorni, shiftni, mebelni va boshqa buyumlarni iflos qiladi. Gazsimon sulfit angidrid ohak, dolomit, beton kabi materiallarni yemiradi. Iflos havo qurilish materiallari, metallar, rezina, gazlamalar, qog’oz, yog’och, paxta, teri va boshqalarning tarkibini buzadi.
Havodagi namlik yuqori bo’lganda sulfit angidrid suv bilan reaksiyaga kirishib, sulfit kislota bug’larini hosil qiladi. Bu bug’lar metallni korroziyalaydi.
Atmosferada chang ko’payishi natijasida quyoshdan yer sirtiga kelayotgan nur oqimi kamayadi. Natijada ba'zan kunduz kuni ham elektr lampochkalarini yoqishga to’g’ri keladi. Bu esa energiya «tanqisligi» ni keltirib chiqaradi.
Havo chang va tutun bilan qoplangan vaqtda havoning xiralanishi samolyotlarning uchishiga va qo’nishiga xalaqit beradi. Transportlarning normal ishlash sharoitini yomonlashtiradi. Halokatlarni ko’paytiradi.
Havoning ifloslanishi natijasida kasalliklar, baxtsiz hodisalar ko’payadi, kishilarning mehnat qobiliyati pasayadi va umri qisqaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
