|
Ajratib yozish. Qo’shma fe’lning qismi ajratib yoziladi:sarf qil, ta’sir et sotib ol, olib chiq, miq etma kabi.
Ko’makchi fe’l va to’liqsiz fe’l mustaqil fe’ldan ajratib yoziladi:aytib qo’y, olib ko’r, bera boshla kabi.Lekinmustaqil fe’l bilan yordamchi fe’l orasida tovush o’zgarishi bo’lsa bunday qism qo’shib yoziladi:aytaver, boroladi.
Ko’makchi ajratib yoziladi:shu bilan , soat sayin, bu qadar kabi.Lekin bilan va uchun ko’makchilarining -la, -chun shakli chiziqcha bilan yoziladi: sen-la,
sen-chun kabi
Hamma, har, hech, bir, qay, u, bu, shu, o’sha so’zi o’zidan oldingi so’zdan ajratib yoziladi: har kim, hamma vaqt, u yerda, shu yoqda kabi.Lekin birpas,biroz, birato’la ,birmuncha, buyon so’zi qo’shib yoziladi.Shuningdek qay so’zi yoq ,yer so’zi bilan ishlatilganda bir y tovushi tushsa,bu so’z qo’shib yoziladi:qayoqqa, qayerda kabi.
Sifat oldidan kelib,belgining ortiq yoki kamligini bildiradigan to’q, jiqqa, tim, liq, lang, och kabi so’zlar ajratib yoziladi:to’q qizil ,liq to’la kabi.
Murakkab son qismi ajratib yoziladi:o’n besh, besh yuz.
Yildan-yilga, tomdan-tomga kabi birinchi qismi chiqish kelishigida,ikkinchi qismi jo’nalish kelishigida bo’lgan birikma ajratib yoziladi.
Belgining ortiq darajasini bildiruvchi ko’pdan-ko’p, tekindan-tekin, yangidan-yangi, ochiqdan-ochiq kabilar ajratib yoziladi.
Izofali birikma ajratib yoziladi.Bunda izofa undosh bilan tugagan so’zlarga i shaklida , unli bilan tugagan sozlarga yi shaklida qo’shiladi:dardi bedavo, nuqtayi nazar, tarjimayi hol kabi.Lekin izofa yozilmaydigan so’z,shuningdek ,qismidan biri yoki har ikkisi o’zbek tilida mustaqil ishlatilmaydigan so’z qo’shib yoziladi:gulbeor, dardisar kabi
Bosh harflar va qisqartma so’zlar imlosi.
Kishining ismi, ota ismi, familiyasi, taxallusi, ramziy atoqli oti bosh harf bilan boshlanadi: Dilbar, O’rinova, Muhabbat Majidovna, Furqat, Navoiy, Yilpig’ich.
Joy nomi bosh harf bilan boshlanadi: Andijon, Yangiyo’l, Qoratog’, Pomir, Oqtepa, Zarafshon, Yaponiya. Bunday atoqli ot tarkibidagi sifatlovchi ham bosh harf bilan yoziladi: Shimoliy Kavkaz, Markaziy Qizilqum.
Yulduz va sayyora, boshqa xil osmon jismining atoqli oti bosh harf bilan boshlanadi: Hulkar, Qavs, Mirrix (yulduz va sayyoralar nomi), Tinchlik dengizi (Oydagi relief nomi).
Madaniy-maishiy va savdo korxonasiga, adabiyot va san’at asariga, sanoat va oziq-ovqat mahsulotiga, shuningdek, transport vositasi, sport inshootiga qo’yilgan nom bosh harf bilan boshlanadi: “Tong” mehmonxonasi, “Soadat” firmasi, “G’uncha” bog’chasi, “Qutlug’ qon” romani, “Ozodlik” haykali.
Muhim tarixiy sana va bayram nomi tarkibidagi birinchi so’z bosh harf bilan boshlanadi: Mustaqillik kuni, Navro’z bayrami, Ramazon hayiti.
Davlat, davlat oliy tashkiloti va mansabining, xalqaro tashkilot nomidagi har bir so’z bosh harf bilan yoziladi: O’zbekiston Respublikasi, Rossiya Federatsiyasi, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti, Birlashgan Millatlar Tashkiloti.
Boshqa tarkibli nomda mansabni bildiruvchi birinchi so’zgina bosh harf bilan yoziladi: Bosh vazirning o’rinbosari, Yozuvchilar uyushmasi.
Vazirlik va idora, korxona va tashkilot nomi tarkibidagi birinchi so’z bosh harf bilan yoziladi: So’gliqni saqlash vazirligi, Fanlar akademiyasi, Tilshunoslik instituti.
Davlatning oliy darajali mukofoti nomi tarkibidagi har bir so’z bosh harf bilan yoziladi: “O’zbekiston Qahramoni” unvoni, “Oltin Yulduz” medali. Boshqa mukofot, faxriy unvon nomidagi birinchi so’zgina bosh harf bilan yoziladi: “Sog’lom avlod uchun” ordeni, “O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan fan arbobi” faxriy unvoni, “Matbaa a’lochisi” nishoni.
Gapning birinchi so’zi bosh harf bilan yoziladi: Yer tagidan Muqaddasga bir qarab oldim. (O. Yoqubov.)
Adabiyotlar:
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Davlat tili” “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” haqidagi qonunlari. “Xalq ta’limi”.
Ne’matov H., Bozorov O. Til va nutq. T. 1993. 23
Hozirgi o’zbek adabiy tili. T. 1996
Azizov O. Tilshunoslikka kirish. T. 1963.
Mirzayev M., UsmonovS., Rasulov R. O’zbek tili. T. 1979. 1-2
Shodmonov E., Nafasov T. Hozirgi o’zbek tili. Laboratoriya mashqlari. T. 1986
www.ziyonet.uz
Do'stlaringiz bilan baham: |
