Bog'liq 5-MAVZU Q.X DA TRANSPORT XIZMATIDAN FOYDALANISH
Mavzu: Qishloq xo‘jaligida transport xizmatidan foydalanish
Reja:
1. Qishloq xo’jaligida transportning ahamiyati.
Qishloq xo’jaligida ransportdan foydalanishni tashkil qilish
Qishloq xo’jaligida transportdan foydalanish istiqbollari
Qishloq xo’jaligida transportning ahamiyati
Moddiy ishlab chiqarish to'rt yo'nalishga bo'linadi:
Konchilik
sanoat;
qishloq xo'jaligi
transport
Transportning boshqa tarmoqlardan farqi shundaki, u yangi mahsulot yaratmaydi, balki ishlab chiqarilgan moddiy boyliklarni iste’mol qiladi.
Transport yordamida sanoat tarmoqlarini, tarmoq ichidagi tarmoqlarni, tarmoq ichidagi korxonalarni rivojlantirish uchun barcha sharoitlar yaratiladi. Transport ishlab chiqarish va iste'mol o'rtasidagi aloqani ta'minlaydi. Ishchi kuchi, mehnat qurollari va mehnat mahsulotlarining bir joydan ikkinchi joyga harakatlanishi umumiy iste'mol hajmiga ta'sir qiladi.
Moddiy boyliklarni transport vositalari yordamida bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirish natijasida u iste’molga yaqinlashadi, iste’mol bahosining shakllanishi tezlashadi. Avtotransport vositalarining o'ziga xos xususiyatlari ularni moddiy ishlab chiqarishning barcha sohalarida keng qo'llash uchun zarur qiladi. Avtotransport vositalaridan foydalanish mahsulot ishlab chiqarish va sotishga sarflanadigan vaqtni qisqartiradi, mehnat unumdorligini oshiradi, mahsulot tannarxini pasaytiradi.
Avtotransport vositalaridan unumli foydalanish deganda qishloq xo‘jaligida yo‘llar qurish, ularning yuk ko‘tarish qobiliyatini oshirish, muntazam ta’mirlash, xo‘jalik ixtiyoridagi texnikalarni takomillashtirish va ulardan samarali foydalanish tushuniladi. Kuzatishlar shuni ko'rsatadiki, asfalt qoplamali yo'llarda avtomobilning yuk ko'tarish qobiliyati asfaltsiz yo'llarga nisbatan 25-80% ga yuqori bo'lib, tezligi 2-3 barobarga oshadi, yoqilg'i sarfi esa 2 barobar kamayadi. Shu bois xo‘jaliklararo va xo‘jaliklar ichidagi avtomobil yo‘llarini rekonstruksiya qilish va o‘z vaqtida ta’mirlash, yo‘l qurilishini kengaytirish va qishloq xo‘jaligini yanada rivojlantirish uchun real sharoitlar yaratilmoqda.
Qishloq xoʻjaligida transport vositalaridan foydalanish xalq xoʻjaligining boshqa tarmoqlariga nisbatan oʻziga xos xususiyatlarga ega. Bu xususiyatlarga quyidagilar kiradi:
Qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini yetishtirish koʻp boʻlganligi sababli ularni tashish bir qator qiyinchiliklar tugʻdiradi;
Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining mavsumiyligi tufayli yuk tashish yil davomida bir xil tezlikda amalga oshirilmaydi.
Ba'zi hollarda qisqa vaqt ichida katta yuklarni tashish kerak;
Qishloq xo'jaligida transport vositalaridan foydalanishning bu xususiyatlari qishloq xo'jaligi mahsulotlari tannarxida transport xarajatlarining oshishiga olib keladi. Hisob-kitoblarga ko'ra, transport xarajatlari mahsulot tannarxining 30-40%, don tannarxining 26% va makkajo'xori narxining 15% ni tashkil qiladi. Ayni paytda korxona xo‘jaliklarida tashilayotgan yuklarning 80 foizi avtomobil transporti, 16 foizi traktor transporti va 4 foizi yo‘lovchi tashish transportiga to‘g‘ri kelmoqda. Xo‘jaliklararo yuk tashishning asosiy qismini avtomobil transporti, xo‘jaliklararo yuk tashishning asosiy qismini traktor transporti tashkil etadi. Qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishida havo, suv va temir yoʻl transportidan ham foydalaniladi.
Bozor iqtisodiyoti va sog‘lom raqobat sharoitida avtotransport korxonalari o‘z mijozlari, ya’ni yuk egalarini yuklarni o‘z vaqtida va sifatli tashish va, albatta, belgilangan narxlarda tashish va boshqa ish va xizmatlardan mamnun bo‘lishiga intilishi kerak. Xo‘jalik yuritishning ma’muriy-buyruqbozlik sharoitida avtotransport xizmatlarining narxlari (tariflari) davlat tomonidan markazlashtirilgan tartibda belgilanadi va har bir avtotransport korxonasi uchun bir xilda hisoblanadi. Natijada ko‘plab korxonalar zarar ko‘rgan. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish munosabati bilan avtotransport korxonalari narxlarini (tariflarini) belgilash tizimiga o‘zgartirishlar kiritish zarur. Hozirgi vaqtda har bir kompaniya o'z narx siyosatini ishlab chiqadi, chunki tariflarni doimiy ravishda kuzatib borish va tahlil qilish kerak,
Firmalar kontseptsiyasi nazariyasida narx shakllanishi muhim ahamiyatga ega. Ushbu kontseptsiyaning asosiy ma'nosi shundaki, korxona faoliyat yuritadi va maksimal foyda olishga intiladi. Shuning uchun har bir korxonada mahsulot narxini aniqlashga qaratilgan muayyan ishlarni amalga oshirish zarur.
Avtotransport korxonalarida bu ish, ya'ni yuk tashish, boshqa ish va xizmatlar uchun tariflarni belgilash mutaxassis menejerlar tomonidan amalga oshirilishi kerak. Tariflar bo'yicha yakuniy qaror qabul qilishdan oldin menejerlar kerakli ma'lumotlarga ega bo'lishlari kerak. Rahbarlarni yetarli, aniq va dolzarb ma’lumotlar bilan ta’minlash transport korxonasida boshqaruv hisobining qay darajada tashkil etilganligi bilan belgilanadi.
