Режа «Принципал» билан «агент» ўртасидаги ўзаро муносабатлар муаммоси

Турли иқтисодиётда ҳаракат қилувчи корхоналар фаолият кўрсатиши мезонлари*

Таққослаш мезонлари	Б корхона	А корхона	J корхона	Ў корхона
Мақсадли функция	Нормал юкламали режани бажариш	Фойдани ошириш	Ишлаб чиқариш ва сотиш ҳажм-ларини ўстириш ҳисобидан таш-килий квазирента-ни ошириш	Корхонанинг омон қолиши, меҳнат жамоа-сини сақлаб қолиш
Мулкчилик таркиби	Формал-давлат, «идораларнинг» оеал мулки	Акциядор-лар ичида жисмоний шахслар устунлик қиладиган акциядорлик	Формал-акция-дорлик, жамоа корхонаси эле-ментларига эга бўлган реал акциядорлик	Формал-акция-дорлик, реал – «рекомбинацияланган»
«Принципал»	«Идора» (вазирлик, идора)	Якка акциядорлар	Акциядорлар ва квазидоимий ходимлар иттифоқи	Корхона раҳбарияти
Бюджет чекловларининг қатъийлик даражаси	0-2	4	3-4	2-3
Ташқи муҳит тавсифи	Барқарор	Хатар	Хатар	Номалум
«Принципал-агент» муаммосини ҳал этиш усуллари	Учта шаклдаги бевосита назорат (маъмурий, пар-тия, касаба уюшмалари ёки кенгаш)	«Овоз бериш» ёки «чиқиш» орқали	«Агентлар» иттифоқи сифатида фирма моделидан фойдаланиш	Корхона раҳ-барияти ва унинг ходимла-рининг ўзаро муносабатларидаги паттерна-лизм сиёсати
Хўжалик алоқалари таркибини белгилаб берувчи омиллар	Барча гори-зонтал алоқалар вертикал алоқа-лар орқали (ре-сурсларни ажратиш доирасида) амалга оширилади	Трансакция харажатларини пасайтириш	Трансакция харажатларини пасайтириш ва хатарни турли эшелонлар таркибидаги ўзаро боғлиқ корхоналар ўртасида тақсимлаш	Илгари юзага келган алоқаларни сақлаш, юқори трансакция харажатлари туфайли янги алоқаларни қидиришдан бош тортиш
Давлат билан ўзаро муносабатлар	Режа органи буйруқларига бўйсуниш	Тўлиқ мустақиллик	Бошқа корхоналар билан низолар пайдо бўлганида ҳакам сифатида фойдаланиш	Расмана мустақиллик, лекин давлат пассивларни бошқаришни реал марказлаштириш доирасида мажбуриятларнинг бир қисмини ўз зиммасига олади
Бандлик сиёсати	Ресурслар тақчиллигининг кутилаётган миқдоридан функция сифатида меҳнатга бўлган талаб	Маҳсулотга бўлган талаб ва ходимнинг меҳнат унумдорлигидан кутилаётган миқдоридан функция сифатида меҳнатга бўлган талаб	Квазидоимий ходимларнинг меҳнатига бўлган талаб барқарор, маҳсулотга нисбатан кутилаётган талаб фақат қисман ва вақтинчалик бандлик миқдорига таъсир кўрсатади	Меҳнат жамоасининг ўзагини сақлаб қолишга бўлган интилиш туфайли меҳнатга бўлган талаб барқарор, ихтиёрий ишдан бўшашлар ҳисобидан ортиқча бандлик «навеси» қисқаради
Иш ҳақи сиёсати	Ягона тариф сеткаси асосида қатъий белгиланган	Энг юқори меҳнат унумдорлигига қараб мослашувчан	Ходимнинг даражалар иерархиясидаги ўрнига қараб қатъий белгиланган	қатъий белгиланган
Касаба уюшмаси шакли	Тармоқ	Тармоқ	Корхонанинг касаба уюшмаси	Тармоқ
Касаба уюшмасининг функцияси	Ходимларни назорат қилишнинг қўшимча механизми; ижтимоий бойликларни тақсимлаш	Ходимлар ва иш берувчилар ўртасида низолари пайдо бўлганида воситачи	Оддий ишчилардан тортиб то дирекциягача барча «инсайдерлар» манфаатларини намоён этиш	Касаба уюшмалари паст сафарбар этувчи салоҳиятга эга

* Манба: муаллиф томонидан тузилган.

1^ Aoki M. Economic Japonaisc. Information, motivations et marchandage. Paris: Economica, 1991, p. 128, 135.