Reja: Pedagogika fani, uning maqsadi

A.F.Lazurskiy bo‘yicha harakter tipologiyasi

3. Moslashayotgan (o‘zining intilishlari va qiziqishlari bilan muhitga moslashish)	Ekzopsixik tamoyillar asosida ajratilgan (ideallar asosida) 1. Alturizm 2. Bilim A) induktiv B) deduktiv 3. Go‘zallik 4. Din 5. Jamiyat, davlat 6. Tashqi faoliyat, obro‘ 7. Tizim, tashkilot 8.Shuhrat, raqobat
2. Moslashgan (muhit va insonning o‘zaro taʼsiri)	Endo va ekzo xususiyatlarni birlashtiruvchi ijtimoiy psixologik komlekslarasosida ajratilgan (amaliyotchi emas, nazariyachi-idealistlar) 1. Olim 2. Rassom 3. Diniy hodim 4. Amaliyotchi-realistlar 5. Alturistlar 6. Insonparvar 7. Obro‘li 8. Tejamkor
1. To‘liq moslashmaganlar (muhitga to‘liq moslashmaganlar)	Psijofiziologik funksiyalarga asoslanib ajratilgan 1. Mushohadali 2. Affektiv A) qo‘zg‘aluvchan B) taʼsirchan V) hayolparast 3. Faol A) impulsiv B) faoliyatga yo‘nalgan V) qaysar

Xarakter aksentuatsiyasining o‘zaro muvofiqligi

№	K.Leongard (X.Smishek so‘rovnomasi)	A.E.Lichko (PDS so‘rovnomasi)
1.	-	Asteno-nevrotik
2.	Distim	-
3.	Namoyishkorona	Isteroid
4.	-	Beqaror
5.	-	-
6.	Rasmiy	-
7.	Rigid	Psixastenik
8.	-	Shizoid
9.	Gipertim	Gipertim
10.	-	-
11.	Qo‘zg‘aluvchan	Epileptik
12.	Xavotirlanuvchan	Senzitiv
13.	Sikloid	Sikloid
14.	Ekzaltir	Labil isteroid
15.	Emotiv	Labil
16.	-	Konform
Jami	10	12

2. Temperamental xususiyatlar. 
Tevarak-atrofimizdagi hayot faktlari va hodisalarga bir xil odamlar tez va yengillik bilan, bir xillari shoshmasdan va qiyinchilik bilan, boshqalari esa sust va befarq bo‘ladilar, yana bir xillari keskin va g‘ayratli, ayrimlari esa bir xil maromda va mulohazali bo‘ladilar.
Temperament va xarakter odamiiig ijtimoiy munosabatlarida yaqqol namoyon bo‘ladigan individual xususiyatlardir. 
Temperament lotincha «aralashma” yoki qismlarning nisbati degan maʼnoni bildiradi. Temperament -shaxsning hissiy qo‘zg‘aluvchanligi va umumiy harakatchanligi bilan sifatlanadigan individual xususiyatlar yig‘indisi. Temperament inson faoliyatida uning asab tizimi tipining namoyon bo‘lishi. Temperament his-tuyg‘ularning paydo bo‘lish tezligi va kuchida hamda kishining umumiy harakatchanligida namoyon bo‘ladigan individual-psixologik xususiyatlarining majmuidir. 
Temperamentning xususiyatlari deganda, bir inson psixik faoliyati tezligini belgilovchi psixikaning barqaror individual xususiyatlarini tushunamiz. Bu xususiyatlar turli mazmundagi faoliyatdarda, motivlarda va maqsadlarda nisbatan o‘zgarmaydi hamda temperament tipini ifodalovchi tuzilmani tashkil qiladi.
Oliy nerv faoliyati tiplari va temperament.
I.P.Pavlov taʼlimotiga ko‘ra, shartli reflyekslar hosil bo‘lishining xususiyatlari asab tizimining xususiyatlariga bog‘liqdir. I.P.Pavlov ana shunday xususiyatlardan uchtasini ajratgan
Hozirgi paytda temperamentning yaxlit tavsifi bilan uning alohida xususiyatlari bo‘lgan asab tizimining o‘z davrida hayvonlarda I.P.Pavlov tomopidan ajratilgan 4 ta tini o‘rtasida aloqa borligi anig‘langan. Temperament bog‘liq bo‘lgan asab tizimining ochilgan tiplari, inson va hayvonlar uchun umumiy bo‘lib, ular umumiy tiplar deb ataladi. Shunday qilib, temperamentning fiziologik asosini asab tizimining umumiy tiplari tashkil qiladi.
Ayrim chet el olimlari nemis psixologi Krechmer, amerika psixologi Sheldon fikriga ko‘ra, temperament asab tizimining umumiy tipiga emas, balki tana, gavda to‘zilishining nisbatiga bog‘liq deb hisoblaydilar, yaʼni visserotonik semiz, qorin bo‘shlig‘i kuchli rivojlangan odam uchun shodlik, dilxushlik, yaxshi ovqatlanishga moyillik xosdir. Skelet muskullari yaxshi rivojlangan odamlar uchun g‘ayratlilik, faollik, somatotoniklarga xosdir. Asab tizimi va xususan bosh miyasi kuchli taraqqiy etgan odamlar uchun yuksak sezgirlik, tashvishlanish, o‘z xayollari bilan band bo‘lish nerebrotonikka xosdir. Bunday nazariya noto‘g‘ridir. Temperamentning psixologik xususiyatlari asab tizimining umumiy tipining fiziologik xususiyatlariga ko‘p tomoni tobedir. Shuning uchun asab tizimi umumiy tipi xususiyatlarini fiziologik tadqiqotlar garchi zarur bo‘lsa ham, temperament hosil bo‘lishi qonuniyatlarini o‘rganish uchun yetarli emas. Asab tizimi umumiy tipi xususiyatlarini fiziologik tadqiqot qilish bilan birga psixologik jixatdan ham tadqiq qilish kerak.
Temperament xususiyatlari.
Agar turli odamlar temperamentlari taqqoslab ko‘rilsa, unda temperamentlarning xususiyatlari jihatidan o‘xshash juda ko‘p guruxi borligi anig‘langan. Ana shu asosda eramizning 1-asrlarida bir necha turli temperament tiplari xag‘ida taxmin qilingan. Bunda temperament tipi deganda, odamlarning qandaydir juda ko‘p guruxlarini ifodalovchi psixik xususiyatlarini yigindisi tushunilgan.