Reja: O’zgaruvchan tokka oid umumiy tushunchalar

Bir fazali o‘zgaruvchan tok zanjiri. Uning aktiv, induktiv va sig‘im qarshiliklari.
Elektr energiyasini boshqa tur energiyaga aylantirib beruvchi element aktiv qarshilik deyiladi. Om qonuniga asosan aktiv qarshilik quyidagicha ifodalanadi:
R = U / I

Aktiv qarshilik yuza efFekti deb ataluvchi jarayon hisobiga o‘zgarmas tok o‘tayotgan zanjirdagi qarshilikdan katta bo‘ladi.

0‘zgaruvchan tokning chastotasi qancha katta bo'lsa, aktiv va o‘zgarmas tok zanjiridagi qarshiliklaming farqi shuncha katta bo‘ladi. Agar 2- rasm, a dagi zanjirdan sinusoidal tok I= Imsinwt o‘tsa, aktiv qarshilikdagi kuchlanish pasayishi Om qonuniga asosan:

bo‘ladi. Ko‘rib turibmizki, tok va kuchlanishning boshlangMch fazalari bir xil. Demak, vektor diagrammada tok va kuchlanish ustma-ust tushadi yoki boshqacha qilib aytganda, tok va kuchlanish orasidagi faza siljish nolga teng. Tok va kuchlanish 3.7- rasm, b dagi vektor diagrammada ko‘rsatilgan.
Induktiv qarshilikli zanjir. Induktivlik chiziqli elektr zanjirlarida o'zgarmas kattalik bo'lib, iste'molchining magnit maydonini hosil qilish xususiyatini va shu maydonda to‘plangan energiya miqdorini xarakterlaydi.
Faraz qilaylik, zanjirdan sinusoidal o’tyapti. (3-rasm).
Elektromagnit induksiya qonuniga binoan induktivlikdagi kuchlanish pasayishi:


3-rasm.

Ko‘rib turibmizki, tokning boshlang‘ich fazasi nolga teng boiganda, induktivlikdagi kuchlanishning boshlang‘ich fazasi 90° ga teng. Demak, induktivlikdagi tok va kuchlanish orasidagi fazalar siljishi 90° ga teng, ya’ni tok o‘z kuchlani- shidan 90° siljigan boiadi. 3.8- rasm, b da induktivlikdagi / va U vektorlar diagrammasi ko‘rsatilgan.

Biz yuqoridagi induktivlikdagi kuchlanish uchun yozilgan ifodada yangi kattalik XL kiritgandik. XL = oo L — induktiv qarshilik deb ataladi.
Sig‘im qarshilikli zanjir. Sig'im chiziqli elektr zanjirida o‘zgarmas kattalik bo‘lib, iste'molchining elektr maydonida to‘planadigan energiya miqdorini xarakterlaydi:

Faraz qilaylik, 4- rasm, a dagi zanjirda U kuchlanishli sinusoidal tok I= Imax sinwt ta’sir qilyapti. Bunda zanjirdagi o‘zgaruvchan tok o‘tkazgich kesim yuzasidan o‘tadigan zaryad miqdorining ma’lum vaqt davomida elementar o‘zgarishi bilan aniqlanadi:

Zaryadning vaqt davomida o‘zgarishi:

Bu ifodani hisobga olib, sig‘imdagi o‘zgaruvchan tokni yozsak:

Bu ifodadan

4-rasm.

Tokning qiymatini hisobga olgan holda ifoda quyidagicha yoziladi:

Bundan
sig’im qarshilik deyiladi.

Keltirilgan ifodalardan ko‘rinib turibdiki, kuchlanish- ning boshlang‘ich fazasi 90° ga teng. Demak, sig‘im qarshi- ligidagi tok va kuchlanish orasidagi faza siljishi 90° ga teng bo‘lib, tok kuchlanishdan 90° oldinda bo‘ladi.

4- rasm, b da vektor diagramma ko‘rsatilgan. Sig‘imning qutblarida kuchlanish ko‘paygan sari, uning elektr maydonida to‘planadigan energiya miqdori ortib boradi. Bu energiya hech qanday foydali ish bajarmaydi, u manba bilan almashinib turadigan energiyadir. Bu almashinib turadigan energiyaning o‘zgarish tezligi manba chastotasiga nisbatan ikki marta ortiq bo‘ladi.