Reja: O`zbekistonda ta`lim tizimi tarixiga bir nazar

Muallif(lar):

M.A.Masharipova

[1]

, 

Saidjonov 

B. 

S.

2

, 

Rahimova 

D.O

 

Nashr ma`lumotlari: // 

Mamlakatimiz ta’lim tizimida uzviylik va 

uzluksizlikni ta’minlashda fan, ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyasining roli va 

ahamiyati // 

---

Тошкент 

- 

2015 

. 

 

To‘plamni yuklash uchun havola:

To’plam

 

 

O`ZBEKISTONDA UZLUKSIZ TA`LIM TIZIMINI 

RIVOJLANTIRISHNING O`ZIGA 

XOS XUSUSIYATLARI

 

       O‘zbekiston  Respublikasida  uzluksiz  ta‘lim  kadrlar  tayyorlash  tizimining 

asosi,  ijtimoiyiqtisodiy  taraqqiyotni  ta‘minlovchi,  shaxs,  jamiyat  va  davlatning, 

ilmiy-texnikaviy va madaniy ehtiyojlarini qondiruvchi ustuvor soha bolib, ijodkor, 

ijtimoiy  faol,  ma‘naviy  boy  shaxsning  shakllanishi  va  yuqori  malakali 

raqobatbardosh  kadrlarning  jadal  tayyorlanishi  uchun  zarur  shartsharoitlarni 

yaratadi. 

O`zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimov  ta`kidlaganlaridek,‖  Ta`lim  – 

tarbiya  sohasining  yaxlit  ,  uzliksiz  tizimini  shakllantirish  va  mustahkamlash 

jumladan , umumiy o`rta ta`limdan boshlab o`rta maxsus , kasb – hunar hamda oliy 

ta`limgacha  bo`lgan  barcha  bosqichlarda  yuksak  bilimli  va  malakali  kasb 

tayyorgarligiga  ega  bo`lgan  avlodni  tarbiyalash  jarayonini  takomillashtirish 

ishlarini 

izchil 

davom 

ettirish 

lozim 

‖

11

 

Darhaqiqat, uzluksiz ta‘lim jarayoni shaxsning har tomonlama qaror topishi uchun 

eng  qulay  davr  sanaladi.  Mazkur  davrda  shaxs  fan  asoslari  hamda  kasb-hunar 

ma`lumotlarini  o‘zlashtiradi,  yuksak  ma‘naviy-axloqiy  sifatlarga  ega  shaxs  va 

malakali  kadr  sifatida  kamol  topib  boradi.  Unda  muayyan  dunyoqarash 

shakllanadi. 

Malumki,  ta`lim  –  tarbiya  insonga  borliqni  anglash  sir  asrorlarini  tushunish  , 

tinimsiz  rivojlanayotgan  dunyoga  moslashish  ,  dunyoqarashini  shakllantirish  , 

nihoyat,   jamiyatni  insonparvarlantirishga  hissa  qo`shish  imkonini  yaratadi.  Har 

qanday  davlatning  qudrati  va  rivojlanish  darajasini  aynan  ta`lim  tizimi  aniqlab 

beradi  .  Davlatning  ushbu  tizimga  munosabati,  uning  kelajagini  belgilaydi.  

Bugungi  kunda  O`zbekiston  Respublikasida  uzluksiz  ta‘lim  quyidagi  ta‘lim 

turlarini 

o‘z 

ichiga 

oladi:  

-maktabgacha 

ta‘lim; 

-umumiy 

o‘rta 

ta‘lim; 

-o‘rta 

maxsus, 

kasb-hunar 

ta‘limi; 

-oliy 

ta‘lim;  

-oliy 

o‘quv 

yurtidan 

keyingi 

ta‘lim; 

-kadrlar 

malakasini 

oshirish 

va 

ularni 

qayta 

tayyorlash; 

-maktabdan 

tashqari 

ta‘lim. 

O`zbekiston  Respublikasida   ta`lim  tizimining  bunday  turlarining  har  bir 

bosqichida  katta  ishlar  amalga  oshirilmoqda.  Bunday  ishlarni  tarixan  qisqa  davr 

uchun 

misli 

ko`rilmagan 

rivojlanish 

sifatida 

baholash 

mumkin.  

Bunday  shiddatli  rivojlanish  bugungi  kun  uchun  yetarlidek  ko`rinadi.  Lekin  ,  har 

qanday 

yangilik 

boshqa 

yangilikning 

kirib 

kelishiga 

turtki 

bo`ladi. 

Respublikamizda  kasb  –  hunar  kollejlari  va  akademik  litseylar  tizimini 

shakllanganligi  ,  ularning  kadrlar  yetishtirib  berishdagi  o`rni  beqiyos,  hatto  chet 

---

ellarda 

tan 

olindi.  

Bundan  tashqari  ta`lim  tizimida  uzviylik  va  uzluksizlik  masalalarini  yuqori 

darajada  ko‘rib  chiqilishi  yo‘lga  qo‘yilgan  bo‘lib,  tarkibiy  qismlarining 

funksiyalari  aniq  belgilangan  va  o‘z  oldiga  qo‘yilgan  vazifalarni  tizimli 

bajarilishini  ta‘minlashni  talab  etmoqda.  Odatda,  davlat  talablarni  bajarilishini 

statistik  tizim  orqali  baholanib  boriladi.  Bunday  statistik  qarash  va  baholash 

o‘zining  qator  ustunliklari  bilan  ajralib  tursada,  dinamik  tizimlarda  ro‘y  berishi 

mumkin  bo‘lgan  ba‘zi  holatlarga  e‘tibor  bilan  qarash  imkonini  beramaydi. 

Shu  bilan  birga,uzluksiz  ta‘lim  kasb-hunar  kollejlarida  amaliy  ko‘nikma  va 

bilimlarni  berishda,  oliy  ta‘limning  sifati  ta‘minlanayotganini  inobatga  oladigan 

bo‘lsak,  aynan  ushbu  kollejlarda  malakali  mutaxasislarni  tayyorlash  mumkin.  Bu 

jarayonga  oliy  ta‘lim  muassasalari  mutaxasislik  fanlari  o‘qituvchilarini  jalb  etish 

bilan  ikki  ta‘lim  turi  o‘rtasidagi  integratsiyani  jadallashtirish  mumkin.  Shu  bilan 

birga,oliy  ta`limning  zamonaviy  xalqaro  standartlarga  javob  beradigan  ikki 

bosqichli  tizimi  -  bakalavr  va  magistratura  yaratilishi  ta`lim  tizimida  yuksak 

malakali  kadrlar  yaratish  imkoniyatini  berdi.  Shu  bilan  birga  amaldagi  oliy 

malakali  ilmiy  va  ilmiy  –pedagog  kadrlar  tayyorlash  va  attestatsiyadan  o`tkazish 

tizimining kadrlar tayyorlash milliy dasturi doirasida amalga oshirilayotgan ta`lim 

tizimidagi  o`zgarishlarning  mantiqiy  davomi  sifatida  tubdan  isloh  qilishning 

ob`ektiv  zarurati  bugungi  kunda  yaqqol  namoyon  bo`lmoqda. Yetuk  qadrlarni 

tayyorlashda oliy ta‘lim tizimining o‘rni beqiyos ahamiyatga ega ekanligi uzluksiz 

ta‘limning  bu  bo‘g‘iniga  qaratilayotgan  e‘tibordan  ham  bilib  olishimiz  mumkin. 

Buni  quyidagi  amalga  oshirilayotgan  chora-tadbirlar  miqiyosida  ham  ko‘rishimiz 

mumkin: 

2011-2012  O‘quv  yilidan boshlab barcha oliy  ta‘lim  muassasalari  bitiruvchilariga 

qat‘iy  talab  qo‘yildi:-birinchidan,  ular  zamonaviy  kompyuter  va  axborot 

texnologiyalarini; -ikkinchidan,  xorijiy  tillar  ,  ayniqsa,  ingliz  tilini  mukammal 

bilishi  kerak.  Bu  jihatdan  o‘quv  dasturlari  har  bir  ta‘lim  yo‘nalishining  o‘ziga 

hosligidan  kelib  chiqqan  holda  qayta  ko‘rib  chiqilib  takomillashtirilmoqda. 

Ma‘lumki  xorijiy  tilni  bilish  allaqachon  davr  talabiga  aylanib  ulgurdi. 

Prezidentimizning  2012yil 10-dekabrdagi ‖Chet  tillarini o‘rganish tizimini  yanada 

takommilashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida‖ gi Qarori chet tillarini o‘rganishning 

kompleks  tizimini  ya‘ni  uyg‘un  kamol  topgan  yuksak  ma‘rifatli,  zamonaviy 

tomonidan  yuksak  fikrlaydigan  yosh  avlodni  shakillantirish  ,  O‘zbekistonning 

jahon 

ahamiyatiga 

integratsiyalashuviga 

yo‘naltirilgan  tizimni  yanada 

kuchaytirishni  nazarda  tutdi.Oliy  ta‘lim  muassasalarining  moddiy  texnik  bazasini 

modernizatsiya  qilish  va  mutaxasislar  tayyorlash  sifatini  tubdan  yaxshilash 

bo‘yicha  2011-2016-  yillarga  mo‘ljallangan  dasturni  amalga  oshirish  uchun  277 

mlrd  so‘mdan  ortiq  mablag‘  yo‘naltirish  ko‘zda  tutilganligi  diqqatga  sazovordir. 

O‘zbekiston  Respublikasi  ta‘lim  tizimida  olib  borilayotgan  keng  ko‘lamli 

islohotlar  dunyoning  barcha  davlatlari  baholanmoqda.  Ko‘plab  xorijiy  davlatning 

nufuzli  shaxslari  bizning  ta‘lim  tizimimiz  to‘g‘risida  ijobiy  fikrlarni 

bildirishmoqda.  

Xususan, 

Dortmund 

texnika 

universiteti 

professori 

Gabriele 

Mentges 

ta`kidlaganidek,‖Mamlakatingizda  iqtidorli  o‘qtuvchi  va  talabalarni  davlat 

---

tomonidan  keng  miqiyosda  qo‘llab  quvvatlash  tizimi  samarali  yo‘lga  qo‘yilgan. 

Imtiyozli  stipendiyalar  va  mukofotlar  joriy  etilgan,  ko‘rik  tanlovlarni  muntazam 

o‘tkazish  yaxshi  an‘anaga  aylangan.‖

1

[2]

  Ayni  chog‘da  o‘zbekistonlik  yoshlar 

xalqaro  olimpiyadalar,  san‘at  va  madaniyat  ko‘rgazmalarida  hamisha  yuqori 

saviyada qatnashib kelmoqdalar.  Ularning  hammasi  mamlakat raxbarining ta‘lim-

tarbiya  sohasiga  qaratayotgan  yuksak  e‘tibori,  bu  borada  amalga  oshirilayotgan 

izchil  islohatlar  va  kompleks  chora  tadbirlar  samarasidir‖.Shunday  iliq  fikrlarni 

Rene  Tollemer,  Xalqaro  tibbiyot  akademiyasi  ekspermizasi  a‘zosi,  Tuluza 

universiteti  professori  (Fransiya)  ,  Lyuza  Serdeyra,  universiteti  prorektori 

(Portugaliya)  ,  Dayen  Adachi,  Vashington  universiteti  vitse-  prezidenti 

yordamchisi  (AQSh).  Ushbu  iliq  fikrlarning  bildirilishi  bizning  ta‘lim  tizimimiz 

Jahon  Hamjamiyati  tomonidan  tan  olinganligini  isbotlaydi.  Bundan  ko‘rinib 

turibdiki  yurtimizda  buyuk  ajdodlarimizga  munosib  izdosh  bo‘lish  uchun 

yoshlarimizga barcha shart-sharoitlar yaratib berilmoqda.    Buning uchun , davlat 

boshqaruvi  tomonidan  ,  zaruriy  ta‘lim  yo‘nalishlarini  va  ular  bo‘yicha  bilim 

oladigan mutaxasislarga bo‘lgan ehtiyojni belgilash yangi o‘quv-uslubiy asoslarni 

yaratish 

hamda 

boshqa 

tashkiliy 

ishlarni 

amalga 

oshirish 

lozim. 

    Shunday qilib , ‖Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi‖ asosida mamlakatimiz ta‘lim 

tizimining 

imkoniyatlaridan 

foydalanish 

, 

uzluksiz 

ta‘limni 

yanada 

takomillashtirish  asosida  malakali  mutaxassislarni  tayyorlash  bugungi  kunning 

dolzarb masalalaridan biridir.