2.
O'rmon
resurslari
ularning
qisqarishining
salbiy
oqibatlari.
O'simliklarning, xususan o'rmonlar maydonining qisqarishi
va holatini yomonlashuvi kishilik jamiyatining rivojlanishi bilan
bog'liqdir. Ibtidoiy jamiyatda kishilar o'zi uchun zarur bo'lgan
narsalarning bir qismini o'simliklardan olib, uning qisman bo'lsa-da,
o'zgarishiga sababchi bo'lgan. Feodalizm va kapitalistik davrlarda Yer
sharidagi o'rmolar shafqatsizlarcha kesildi, undan yoqilg'i sifatida,
qurilishda va kema ishlashda keng ko'lamda foydalanishi tufayli uning
maydoni keskin qisqardi. Ayniqsa Yer sharining aholi zich yashaydigan
joylarida o'rmonlarning 2/3 qismi yo'q qilindi. Natijada 500 mln. ga
erdagi o'rmonlar maydoni qisqarib, dasht biyobonga aylantirildi.
O'rmonlar ayniqsa aholi zich, kesish va tashish qulay bo'lgan joylarda va
daryo vodiylarida ko'plab kesilgan. Chunki ularni suvda oqizish oson
bo'lib, tashish arzonga tushgan. Bunga Oka daryosini misol qilib
ko'rsatish etarlidir. Agar Okaning yuqori oqimida XVIII asrda o'rmon
bilan qoplanganlik darajsi 15,8%, XIX asrda kelganda uning miqdori
3,6% tushib qolgan.
O'rmonlarni rejasiz, tartibsiz kesilishi o'z navbatida tabiatdagi
muvozanatni buzilishiga sabab bo'ldi va insonnig xo'jalik faoliyati uchun
qo'yidagi salbiy oqibatlarning vujudga kelish jarayonini tezlatirdi:
tuproq eroziyasi tezlashdi, daryo va ko'llarning rejimi o'zgarib, suvi
kamaya boshladi, suv toshqinlari, sel tez-tez bo'ladigan bo'lib qoldi,
mikroiqlimga ta'sir etdi, cho'llarda ko'chma qumlar maydoni kengaydi
va hokazo.
Tog'li rayonlarda suvning toshishiga, selga qarshi kurashda
o'rmonlarning ahamiyati juda katta. Chunki o'rmonlar tog' yon bag'riga
yoqqan yog'ining 90%ini ushlab qolsa, aksincha o'rmon yonbag'irlarida
yog'inning 90%i oqimga aylanib selni vujudga keltiradi. Shu sabali Yer
sharidagi qaysi tog'li joylarda o'rmonlar betartib kesilgan bo'lsa, o'sha
erlarda tez-tez xavfli suv toshqinlari va sel bo'lib turadi.
O'rmonlar sayyoramiz havosini tozalab turishda juda katta ahamiyatga
ega. Chunki 1 ga o'rmon 18 mln. m
3
havoni tozalab turadi. Binobarin,
o'rmonli erlardaga havo shahar havosidan 200 marta tozadir. Chunki 1
ga erdagi archa o'rmonlari katta bir shahar havosini tozalb tura oladi.
Bulardan tashqari o'rmonlar tabiatni yanada go'zal, shifobaxsh qiladi va
u orqali kishiga madaniy-estetik zavq beradi.
O'zbekiston tog'laridagi asosiy o'rmonlar Ugom, Piskom, Chotqol,
Hisor, Turkiston, Zarfshon kabi tog' tizmalarida joylashgan.
Kishilar o'zlarining faoliyatida o'simliklardan haddan tashqari ko'p va
betartib foydalanishlari oqibatida sayyoramizning o'simlik qoplamida
jiddiy, salbiy o'zgarishlar sodir bo'lmoqda, juda qup o'simliklar turlari
kamayib, noyob turga aylanib bormoqda. Shu sababli hozirgi kunda Yer
sharining yashil boyliklarini muhofaza qilish, ulardan oqilona
foydalanish, qayta boyitib borish muhim masalaga aylanib qoldi.
1948 yilda BMT qoshidagi Tabiatni muhofaza qilish bo'yicha ishlarni
boshqaruvchi va konsultasiya beruvchi organ – Tabiatni muhofaza qilish
Xalqaro ittifoqi tuzildi. Bunga 100 dan ortiq mamlakatlarning 450
davlatlar va jamoat tashkilotlari birlashtirildi. Tabiatni muhofaza qilish
xalqaro
ittifoqi
ilmiy
jamoatchilikka
murojaat
qilib
barcha
mamlakatlardagi nodir va yo'qolib borayotgan xayvonlarning holatini
har tomonlama o'rganishda yordam berish, ularni muhofaza qilish
choralarini topishga chaqirdi. Noyob va kamayib borayotgan hamda
yo'qolish xavfi ostida turgan barcha turlarni o'rganiuvchi diomiy
komissiya tuzdi. Bu komissiya bir necha yillar (1949-1966) mobaynida
nodir va kamayib borayotgan hamda yo'qolshi xavfi ostida turgan barcha
turlar haqida material to'plab, maxsus “Qizil kitob” (
Do'stlaringiz bilan baham: |