Reja: Olmosh haqida tushuncha Olmoshlarning ma’no tulari

3. Olmoshlarning tuzilishiga ko’ra turlari

Olmoshlar tuzilishiga ko’ra sodda, qo’shma va juft bo’ladi.

Bir o’zakdan iborat bo’lgan olmoshlar sodda olmosh hisoblanadi: men, sen, kim, hamma, ba'zi kabi.

Qo’shma olmoshlar birdan ortiq o’zakdan tuziladi: har bir, hech kim, ana o’sha kabi.

Ikki olmoshning tenglanishidan tuzilgan olmoshlar juft olmosh hisoblanadi. Bunday olmoshlar turli modal ma'nolarni ifodalashga xizmat qiladi: u-bu, men-sen, siz-biz.

Nutqda olmoshlar takror holda qo’llanishi mumkin: o’sha-o’sha, shu- shu. Bunda ham modal ma’no ifodalangan bo’ladi.

4. Olmoshlarni tahlil qilish tartibi:

• Ма‘nо turi.
• Qo’shimchalari tartibi.
• Tuzilishiga ko’ra turi.
• Qaysi so’z bilan bog’lanishi.
• Qaysi so’z o’rnida qo’llangani.
• Gapdagi vazifasi.

Olmosh — ot, sifat, son oʻrnida qoʻllanuvchi mustaqil soʻz turkumi. Olmoshlarning asosiy maʼnosi va qaysi soʻz turkumi oʻrnida qoʻllanishi matnda oydinlashadi. Olmoshlarning maʼnosi noaniq va umumiy boʻladi. Maʼno va grammatik xususiyatlariga koʻra, Olmosh umumlashgan predmet (Olmosh - ot: men, sen, u, kim, nima, hech kim, hech nima), umumlashgan belgi (Olmosh - sifat: bu, shu, oʻsha, qaysi, allaqanday, hech qanday), umumlashgan miqdor (Olmosh - son: qancha, necha, shuncha, oʻshancha) bildi-ruvchi Olmoshlarga boʻlinadi. Olmoshlar noaniqligi, soʻz yasalishining yoʻqligi bilan boshqa soʻz turkumlaridan farqlanadi.

Olmoshlar maʼno va grammatik xususiyatlariga koʻra, quyidagi turlarga boʻlinadi: kishilik Olmoshlari — men, sen, u, biz, ular boʻlib, shaxslar oʻrnida ishlatiladi, oʻzlik Olmosh — oʻz soʻzidan iborat boʻlib, predmet maʼnosini kuchaytirib, taʼkidlab koʻrsatadi; koʻrsatish Olmosh — bu, shu, oʻsha, u, ana, mana kabilar predmet va uning belgilarini koʻrsatadi; soʻroq Olmosh — kim? nima? qancha? qanday kabilar predmet, belgi va miqdor haqida soʻroqni bil-diradi; belgilash-jamlash Olmosh — hamma, bari, baʼzan, har nima, har qanday kabilar predmet va uning belgisini umumlashtirib, jamlab koʻrsatadi; boʻlishsizlik Olmosh — hech kim, hech qanday, hech qanaqa, hech qaysi kabilar inkor maʼnosini bildiradi.





Olmoshlarning faqat 5ta turi qoʻshma soʻz shaklida uchraydi

Boʼlishsizlik

Gumon

Belgilash

Koʻrsatish

Soʻroq

Hech qachon

Bir narsa

Har kim

Mana shu

Olmoshlarning faqat ikki turi yani kishilik va koʻrsatish olmoshlari juft soʻz shaklida qoʻllanishi mumkin

Siz-u biz

Sen-u men

Ana-mana

U-bu

Olmoshlarning faqat 4ta turi, yaʼni oʻzlik , soʻroq , belgilash va koʻrsatish olmoshlari takroriy shaklda qoʻllanishi mumkin

Oʻz-oʻzini

Nima-nima

Qancha-qancha

Hammasi-hammasi

shu - shu

Oʻsha -Oʻsha