|
Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish
1 I.A. Karimov. «Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir». T.3., Т.: « 0 ‘zbekiston», 1996, 202-bet.0 ‘zbekiston Respublikasining Qonuni. Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish
to’g'risida / 0 ‘zbekiston Respublikasi: qonunlar va farmonlar. - Т.: « 0 ‘zbekiston», 1992, 65-bet.xususiylashtirishdan tashqari, bu mulk hisobidan boshqa nodavlat mulk shakllarining vujudga keltirishni ham ko‘zda tutadi. U bir qator yo'llar bilan amalga oshiriladi: davlat koraonalarini hissadorlik jamiyatiga aylantirish, davlat korxonasini sotib, uni jamoa mulkiga aylantirish; mulkni qiymatga qarab chiqarilgan cheklar (vaucher) bo'yicha fuqarolaiga bepul berish; mulkni ayrim tadbirkor va ish boshqaruvchilaiga sotish; ayrim davlat korxonalari ni chet el firma va fiiqarolariga sotish yoki qarz hisobiga berish; davlat mol-mulkini auksionlarda kim oshdi savdosi orqali sotish va h.k.Xususiylashtirishning usullari ham turli-tuman bo‘lib, ularni 3 guruhga ajratish mumkin: 1) davlat mulkini bepul bo‘lib bern.Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylash-tirishning ko‘rsatib o‘tilgan yo‘llari hamda usullaridan qaysi birini tanlash 'undan kutilgan maqsadga bog'liq. Masalan, Rossiyada davlat mulkini vaucher orqali bepul taqsimlash usuli qo‘llanildi. Bundan ommaviy xususiylashtirishdan ko‘zlangan maqsad qisqa muddat ichida cheklar bozorini joriy etish hisobiga mulkdorlaming g‘oyat keng qatlamini
vujudga keltirishdan iborat edi. Agar tadbirkorlikni rag‘batlantirish ko‘zda tutilsa, xususiylashtirish tanlab olingan ozchilik o‘rtasida o‘tkaziladi. Agar xususiylashtirish chetdan kapitalning kirib kelishiga, yo‘l ochishi zarur bo‘lsa, davlat mulkini xorijiy tadbirkorlaiga berish shaklida amalga oshiriladi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarishda ayrim usullaiga ustuvorlik berish boshqa usullarni qo‘llashni rad etmaydi, aksincha, ularni ham qo‘llash zarurligini bildiradi. Masalan, korxona jamoasiga ustunlik berilib, davlat mulkini aksiyalashtirish, bu aksiyalami sotib olishda shu jamoadan tashqari kishilar va chet el kapitalining ishtirok etishi ham bolishi mumkin. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish sharoitga qarab pulli, pulsiz yoki imtiyozli tarzda o'tkaziladi. 0 ‘z shakli va usulidan qat’i nazar bu tadbir xilma-xil mulkchilikni vujudga keltirishni ta’minlaydi, chunki davlat mulki hisobidan nodavlat mulkining barcha shakllari va turlari rivojlanadi.Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish mulkchilikning rivojlanishiga to'sqinlik qilayotgan davlatning monopol hukmronligiga chek qo‘yib, jamiyatda faollik
ko'rsatayotgan erkin tadbirkorlik tashabbussiga keng yo‘l va imkoniyatlar ochib berishdan iborat. Aslida xususiylashtirish iqtisodiyotning davlat zimmasidan soqit qilish yo‘llaridan biri bo‘lib, davlat mulkini ma’lum darajada haqiqiy egalari - fuqarolaiga berish demakdir. Ko'pincha xususiylashtirish - bu davlat mulkini ishlovchilaiga berish, deb talqin qilinadi. Aslida mamlakatning barcha aholisiga davlat mulkini bo‘lib berib bo‘lmaydi, bunda aholining hammasi mulkka ega bo'lib, ishlab chiqarishni ta^ikil etidi, uni
boshqarish idnlab chiqarish hamda mahsulotni ayirboshlash kabi mashaqqatli ishlami o‘z zimmasiga olavermaydi.Davlat mulkini uning tasarrufidan chiqarish jarayonida, awalom bor, xusugylashtirish yo li bilan yaxshi iqtisodiy natijalarga erishgan mamlakatlar tajribasidan to'laroq foydalanish va ular yo‘l qo‘ygan xatolar takrorlanmasligi kerakki, bu bilan bozor iqtisodiyotining rivojlanishini ta’minlashi mumkin. Xususiylashtirishni amalga oshirish uchun davlat mulkini xususiylashtirishning keng ko‘lami dasturini ishlab chiqarish zarur.Huquqiy jihatdan xususiylashtirilgan barcha korxonalarga erkin iqtisodiy xo‘jalik yuritish huquqi berilishi va davlat sektori bilan teng imkoniyatlarga ega bo'lishi kerak. Davlat 9ektoriga nisbatan bu korxonalarga soliqlami birmuncha kamaytirish va ayrimlarini ma’lum muddatga soliqdan ozod qilish zarur.Xususiylashtirish natijasida aholi orasida ijtimoiy jihatdan tabaqalanish yuz beradi va kishilaming bajaigan ishiga qarab oladigan haqi turlicha bo‘lib, aholining daromadlarida ham tabaqalanish yuz beradi. Kishilar turli sohalarda, masalan, biznesda turli shakllardagi mulkka ega bo'lib, aksiya sotib olish va korxona mulkida o‘z hissalarini oshirib borishga harakat qiladilar.Xususiylashtirish orqali korxonalar davlat tasarrufidan chiqarilib, ma’lum jamoa va shaxslarga sotilgandan keyin faoliyatlarini bozorning shafqatsiz raqobat qonunlari asosida tashkil etadi. Bozor korxonalarining yashovchanligini va ularni doimo raqobat kurashida o‘z manfaatlarini himoya qilishga majbur etadi. Mabodo korxona raqobat kurashiga dosh berolmay sinsa, oldingi davrdagidek davlat byudjetidan mablag‘ hisobiga uni saqlab qolish hollariga xususiylashtirish orqali barham beriladi.Xususiylashtirish mulkning bir- shaklidan ikkinchi shakliga o'tishni aks ettirmasligi kerak, balki xususiylashtirish oldiga qo'yilgan vazifa katta bo‘lib, ya’ni xususiylashtirish orqali awalo barcha sohani o‘z qaramog‘ida turli uslublar orqali ,
birlashtirib turgan davlat hukmronligini iqtisoddan ajratish uchun bir qancha tadilami ishiqish kerak bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
