Reja Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda qо‘llaniladigan asosiy kо‘rsatkichlar

---

11 

 

Reja 

1. 

Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda qо‘llaniladigan asosiy kо‘rsatkichlar 

2. 

Yalpi  ichki mahsulot tushunchasi va uni hisoblashning asosiy shartlari 

3. 

YAIMni ishlab chiqarish usulida aniqlash 

4. 

YAIMni xarajatlar bо‘yicha hisoblash 

5. 

YAIMni daromadlar bо‘yicha hisoblash 

6. 

Milliy hisobchilik tizimidagi boshqa kо‘rsatkichlar va ular о‘rtasidagi nisbat 

7. 

Nominal va real YAIM 

8. 

Asosiy makroiqtisodiy ayniyatlar 

 

2.1. Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda qо‘llaniladigan asosiy kо‘rsatkichlar 

Mamlakat  iqtisodiyoti  rivojlanishini  tahlil  qilish,  milliy  iqtisodiyot  rivojlanishidagi 

muammolarni  aniqlash  hamda  uni  yanada  rivojlantirish  bо‗yicha  chora-tadbirlar  ishlab 

chiqish  uchun  bir  qator  iqtisodiy  kо‗rsatkichlardan  foydalaniladi.  Alohida  firmalar 

faoliyatiga baho berishda qо‗llaniladigan kо‗rsatkichlardan farqli tarzda bu kо‗rsatkichlar 

milliy iqtisodiyotning barcha subyektlari faoliyatiga umumiy baho berish, makroiqtisodiy 

tahlil  о‗tkazish,  mamlakat  iqtisodiyotining  jahon  xо‗jaligida  raqobatga  bardoshliligi 

darajasini aniqlash imkonini beradi.   

Bu kо‗rsatkichlarga quyidagilar kiradi: 

 

yalpi  ichki  mahsulot  (YAIM),  sof  ichki  mahsulot    (SIM),  yalpi  milliy  daromad 

(YAMD),  sof  milliy  daroimad  (SMD),  shaxsiy  daromad  (SHD),  shaxsiy  tasarrufidagi  

daromad  (SHTD),  iste‘mol(С),  jamg‗arish(S)  kо‗rsatkichlarining  hajmi  va  о‗sish 

sur‘atlari; 

 

iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi; 

 

mamlakat eksporti va importi hajmi, tarkibi, YAIMdagi ulushi va о‗sish suratlari; 

 

resurslardan  foydalanishning  samaradorligini  ifodalovchi  kо‗rsatkichlar  (mehnat 

unumdorligi, fond qaytimi, fond sig‗imi); 

 

davlat byudjeti taqchilligi, deflyator, iste‘mol baholari indeksi, inflyatsiya sur‘atlari; 

 

ishsizlik darajasi va ishsizlar soni, aholining ish bilan bandlik darajasi; 

 

aholining  moddiy  ne‘matlar  va  xizmatlar  iste‘moli  hajmi,  ularning  jamg‗armalari,  ish 

haqining quyi miqdori va boshqalar. 

Davlat  byudjeti  taqchilligi  va  inflyatsiya  surati  kabi  kо‗rsatkichlar  umumiy 

makroiqtisodiy  vaziyatga  baho  berishda  qо‗llanilsa,  YAIM,  SIM,  YAMD,  SMD,  SHD, 

SHTD, С, S kо‗rsatkichlari milliy ishlab chiqarishning  miqdorlarini  va о‗zgarishini  tahlil 

etishda foydalaniladi.  

Bu  kо‗rsatkichlar  iqtisodiyotning  barcha  subyektlari  faoliyatlari  natijasi  sifatida 

aniqlanib, ularni  hisoblashning asosini Milliy hisobchilik tizimi(MHT) tashkil etadi. MHT 

mamlakat  buxgalteriyasi  vazifasini  о‗tagani  holda  uning  standartlaridan  kelib  chiqib 

makroiqtisodiy kо‗rsatkichlarni hisoblash, mamlakatlararo taqqoslovlarni amalga oshirish 

imkonini beradi. 

Mamlakat iqtisodiyotining haqiqiy holatini о‗rganish, unga tizimli baho berish uchun 

yuqorida  sanab  о‗tilgan  barcha  kо‗rsakichlardan  foydalanish  zarur,  aks  holda  bir 

tomonlama yondoshuvga yо‗l qо‗yilishi mumkin. 

---

12 

 

2.2.