Режа: Миллий иқтисодиётда тармоқларнинг ўрни

Aim.uz

Миллий иқтисодиётнинг тармоқлараро баланс модели


Режа:
1. Миллий иқтисодиётда тармоқларнинг ўрни.
2. Тармоқлараро баланснинг умумий тузилиши.
3. Баланс моделларидаги математик боғланишлар.
4. Тармоқлараро баланс қисмларининг характеристикалари.
5. Бевосита моддий харажатлар коэффициентларини аниқлаш.
6. Меҳнат харажатлари коэффициентларини аниқлаш.


Тармоқлараро баланс модели – бу матрицавий макроиқтисодий модел.
Тармоқлараро баланс модели – миллий иқтисодиётнинг барча тармоқларини ўз ичига олган ва оптимал пропорцияларни аниқлайдиган математик моделдир.
Тармоқлараро баланс модели ёрдамида – миллий иқтисодиётнинг ялпи маҳсулоти аниқланади.
Тармоқлараро баланс моделида бевосита харажатлар – бир бирлик маҳсулотни ишлаб чиқаришга сарфланадиган харажатлардир.
Тармоқлараро баланснинг математик модели – бу математик тенгламалар системасидир.
Миллий иқтисодиёт даражасидаги тармоқлараро баланс (ТАБ) да миллий даромаднинг яратилиши ва тақсимланиши, моддий ва меҳнат ресурсларидан фойдаланиш, тармоқлар ўртасидаги ишлаб чиқариш алоқалари хамда ижтимоий маҳсулотнинг ишлаб чиқарилиши ва тақсимланиши ўз аксини топади. Халқ хўжалигида маҳсулот ишлаб чиқариш ва тақсимланиши тармоқлараро балансининг математик модели.

Истеъмол тармоқлар Ишлаб чиқариш тармоқлари	1	2	3	...	n	Пировард маҳсулот	Ялпи маҳсулот
1 2 3 ... n	X11 X21 X31 ... Xn1	X12 X22 X32 ... Xn2	X13 X23 X33 ... Xn3	... ... ... ... ...	X1n X2 n X3 n ... Xn n	Y1 Y2 Y3 ... Yn	X1 X2 X3 ... X n
Иш ҳақи Соф даромад	v1 m1	v2 m2	v3 m3	... ...	vn mn	vc mc	- -
Ялпи маҳсулот	X1	X2	X3	...	Xn	-	X

Баланс тузишда қуйидагиларга асосланамиз:
а) ишлаб чиқариш тармоқларини i ҳарфи билан истеъмолчи тармоқларни j ҳарфи билан тартиблаймиз; i=1,2,3,...,n; j=1,2,3,...,n.
б) халқ хўжалигининг ҳар бир тармоги балансда ишлаб чиқарувчи хамда истеъмолчи сифатида қатнашади;
в) ишлаб чиқариш тармоқларига балансдаги муайян бир қатор, истеъмолчи тармоқларига эса муайян бир устун мос келади.
X_ij катталиклар i-тармоқда ишлаб чиқарилган ва j-тармоқда истеъмол қилинган ишлаб чиқариш воситаларининг қийматини кўрсатади.
Тармоқлараро баланснинг сатрларида моддий ишлаб чиқаришнинг ҳар бир тармогидаги йиллик маҳсулот хажмининг тақсимланиши ўз аксини топади. Масалан, 1-тармоқ қаторидаги Х₁₁, Х₁₂, Х₁₃,..., Х_1n катталиклар электроэнергия тармоги маҳсулотининг шу тармоқнинг ўзида, кумир саноатида ва барча бошқа тармоқларда сарфланган микдорини кўрсатади. Электроэнергиянинг моддий ишлаб чиқаришдан ташкаридаги сарфланиши, яъни сунгги (пировард) истеъмолни y₁ кўрсатади. Пировард истеъмол шахсий (хусусий) ва ижтимоий истеъмолдан ташкил топади.
1-сатрдаги барча катталиклар йигиндиси худди 1-устундаги катталиклар йигиндиси каби натижага, яъни йил давомида ишлаб чиқарилган электроэнергия маҳсулотининг қиймат кўринишига тенг бўлиши керак:
(1)
Худди шунингдек ихтиёрий олинган ишлаб чиқариш тармоги учун:
(2)
Тармоқлараро баланс модели тўртта қисм - квадрантлардан иборатдир.