Reja: Mehnat tarbiyasi

Mavzu:Mehnat tarbiyasi va o’quvchilarni kasbga yo’naltirish
Reja:
1.Mehnat tarbiyasi.
2.O’quvchilarni kasbga yo’naltirish.
Mehnat tarbiyasi-tarbiyaning muhim turi,shaxsni shakllantirishning zarur shartlaridan biri bo’lgan pedagogik jarayon.Mehmat tarbiyasi kishidan ijtimoiy foydali mehnatga ehtiyoj,institutizom,batartiblik,tashkilotchilik,tashabbuskorlik,ishchanlik,ishning ko’zini bilish singari sifatlarni qaror toptirishga xizmat qiladi.Mehnat inson ehtiyojlarini qondirishning birinchi va asosiy vositasi bo’lganligi uchun ham mehnat tarbiyasi tarbiyaning boshqa hamma turlaridan oldin paydo bo’lgan.Mehnat tarbiyasi g’oyat keng falsafiy-pedagogik kategoriya bo’lib “mehnat ta’limi” “kasbga yo’naltirish” “politexnik ta’lim” “kasb ta’limi”singari tushunchalarini o’z ichiga oladi.Mehnat tarbiyasini berish hamma zamonlarda ham jamiyat taraqqiyotining asosi,yoshlarni hayotga tayyorlashning eng muhim vositasi bo’lib kelgan.Shuning uchun ham barcha ilohiy kitoblar va hamma mutaffakkirlar tomonidan yaratilgan bitiklarda mehnat tarbiyasiga kata e’tibor berilgan.Mehnat tarbiyasi,avvalo oilada bola o’zini anglay boshlashi bilanoq amalga oshirala boradi.Jumladan,chaqaloqlar go’daklik bosqichiga o’tishlari bilanoq,ularga dastlabki mehnat tarbiyasi berila boshlanadi.Shunday qilinmasa,bola faqat iste’molchiga aylanib qoladi va natijada u noshud va yalqovga emas,ma’navyati kemtik ham bo’lib shakllanishi mumkin.Bolalarga mehnat tarbiyasi berishda bog’cha,maktab singari ijtimoiy pedagogik masalalar kata o’rin tutadi.Chunki bu muassasalarda mehnat tarbiyasi ilmiy asosda tegishli mutaxassislar tomonidan uyushtiriladi.Mehnat tarbiyasini tashkil etishdagi asosiy jihat shundaki,u bolalarning yosh xususiyatlari,ruhiy,aqliy va jismoniy imkoniyatlariga muvofiq bo’lishi lozim.
Bolaning imkoniyatlaridan yengil mehnat tarbiyasi ularni zeriktirgan kabi ularning imkoniyatlaidan o’g’ir topshiriqlar bolalarni bezdirishi mumkin.Mehnat tarbiyasini amalga oshirishda tizimlilik va institutizom bo’lishiga qat’iy amal qilinishi joiz.Aks holda har qanday qobilyatli bola ham yetarlicha mehnat tarbiyasi ololmasligi mumkin.Mehnat tarbiyasi uchun maktab davri eng qulay fursatdir.Maktabga o’z vaqtida kelib-ketish o’qish yozishni o’rganish,berilgan bilimlarni egallash uchun o’quvchilarga mehnat tarbiyasi berilgan bo’lishi kerak.Chunki op’quv topshiriqlarni bajarish dars o’zlashtirish o’tilganlarni takrorlash yozma ishlar bajarish kerakli matnlarni yodlash lug’atlar bilan ishlay olishi uchun o’quvchi muayyan institutizomga rioya etishi tashkilotchilik qobiliyati va ishchanlik xususiyatiga ega bo’lishi ishning ko’zini bilishi kerak.Mehnat tarbiyasida avval aytilgandek mehnat ta’limi va kasbga yo’naltirish jarayonlarning ham o’rni katta.Chunki bu jarayonlarda o’quvchilar bevosita tegishli mehnat ko’nikmalarini egallash va ularni mustaqil ravishda qo’llash bosqichini o’taydilarShuningdek ular bu asnoda qaysi bir mehnat yo’nalishi.O’ziga muvofiqroq ekanligini bilib oladilar.Shuning uchun ham mehnat ta’limi imkon qadar xilma-xil bo’lishi hamda o’quvchilarning aqliy jismoniy imkoniyatlari va jinsiy xusussiyatlariga muvofiq kelishi zarur.O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi muvofiq o’rta maxsus ta’lim bosqichining majburiy bo’lganligi o’zbek o’quvchilariga Mehnat tarbiyasi berishda alohida ahamyat kasb etadi.Chunki bu bosqich to’liq kasbga yo’naltirilgan bo’lib kasbxunar kollejlari o’quvchilari bevosita o’zlari tanlagan kasblarga doir ko’nikma va malakalar shakllantirsalar akademik litsey o’quvchilari kelajakda egallaydigan kasblarning nazariy asosso o’zlashtiradilar.Oliy ta’limning bakalavriat va magistrantura bosqichlarida mehnat tarbiyasi bevosita kasb ta’limi bilan qo’shib amalga oshiriladi. Mehnat tarbiyasi o’quvchilarga mehnatning mohiyatini chuqur anglatish ularda mehnatga ongli munosabat, shuningdek muayyan ijtimoiyga foydali harakat yoki kasbiy ko’nikmalar ,malakalarini shakllantirishga yo’naltirilgan pedagogik faoliyati jaroyoni bo’lib ijtimoiy tarbiyaning muhim tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi.Uning amalga oshirilishi davlat tomonidan olib borayotgan ijtimoiy va iqtisodiy siyosati mazmuni bilan belgilanadi.Hozirgi davrida texnika va texnologiyalar rivojlanishini yuksak bosqichga ko’tarish uchun kompyuterlashtirish, istemol maxsulotlari .Jaxon standartlari darajaga qo’yish talab etilmoqda.Mehnat tarbiyasining maqsadi; o’quvchilarda mehnatga ongli munosabatlari shakllantirishdir. Mazkur maqsadiga erishish yo’lida quyidagi vazifalari ijobiy hal etish maqsadga muvofiq.

• 
  Yosh avlodda mehnat qilish istagini qaror toptirish va ularning turli sohada faoliyat yuritishga tayyorlash.
  
• 
  O’quvchilarda umumjamiyat manfati yo’lidagi mehnat qilish ehtiyojini hosil qilish.
  
• 
  Ularning aqliy qobiliyatini rivojlanishi
  

O’quvchilarning mavjud bilimlarni uzluksiz ravishda takomillashtirib borishlari uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish.
-ularda mehnat ko’nikma va malakalarini tarkib toptirish.
- o’quvchi faoliyatida yuqori madaniyat, maqsadga intilish tashkilotchilik, mehnat intizomi tadbirkorlik, tejamkorlik, ishni sifatli bajarish, moddiy boyliklari ehtiyotkorona munosabat bo’lishi, hayotiy faoliyat yo’nalishini belgilash malakalarini shakllantirish.
-o’quvchilarda davlat iqtisodiy siyosati mazmuniga tayangan holda ular yashab turgan hududlari ishlab chiqarish xususiyatilariga muvofiq kasblarini egallashga bo’lgan qiziqishni oshirish.
-o’quvchilarni kasbga yo’llash ularni mehnat faoliyatining barcha turlari shuningdek , ularni yashayotgan hududida ehtiyoji mavjud bo’lgan mutaxassislari b-n tanishtirish.
Mehnat tarbiyasining maqsad va vazifalari;
Mehnat ta’lim va tarbiyasining maqsadi o’quvchilarda mehnatga nisbatan ongli munosabatga shakllantirishga iboratdir.
Mazkur maqsadni amalga oshirishda bir qator vazifalarini hal etishda talab etiladi.
Mehnat tarbiyasini tashkil etishda hal etuvchi vazifasiga ko’p qirrali bo’lib , o’quvchilarning mehnat faoliyatiga amaliy va axloqiy tayyorgarlikning barcha tomonlarini qamrab oladi.
Mehnat ta’limi va tarbiyasini tashkil etishda quyidagi vazifalari amalga oshiriladi.
O’quvchilarni kasb- hunarga yo’naltirish usuli o’quvchilar umumta’lim maktab ishining tarkibiy qismidir.
Ma’lumki , agar kasb to’g’ri tanlangan bo’lsa, inson uchun mehnat quvonch , ijodiy ilxom manbaiga aylangan , bu esa inson uchun ham, jamiyat uchun ham foydalidir.
Jamiyatning intellektual ma’naviy imkoniyatlari rivojlangan hozirgi shart-sharoitlarda mamlakatimizning barcha bo’lg’usi mutaxasislarni tayyorlab beruvchi maktab oldida muhim vazifalar turadi.
Ta’lim masalalari bo’yicha yunesko xalqaro konferensiyasining tavsiyasida ishlab chiqarish mehnat xalq xo’jaligining asosiy sohasida qo’llaniladigan asosiy sohasidan qo’llanadigan asosiy ilmiy qoidalarini tushunishga yordam berishi , o’quvchilarning jismoniy va aqliy qobilyatlarini hamoxang kamol toptirishga xizmat qilish ko’nikmalari metodilarini egallashlari yordam berishi takidlagan o’tilgan.
O’quvchilarda kasb tanlashga tayyorlashga - butun pedagoglar jamoasining, ota- onalar va zavod jamoatchiligini ko’p yillik ta’lim-tarbiya ishidir.
Yoshlarni ma’naviy-psixologik jihatdan mehnat faoliyatiga tayyorlashga shaxsni xar tomonlama kamol toptirishning o’zaro bog’liq jaroyon deb
-o’quvchilarda davlat iqtisodiy siyosati mazmuniga tayangan holda ular yashab turgan hududlari ishlab chiqarish xususiyatilariga muvofiq kasblarini egallashga bo’lgan qiziqishni oshirish.

-o’quvchilarda davlat iqtisodiy siyosati mazmuniga tayangan holda ular yashab turgan hududlari ishlab chiqarish xususiyatilariga muvofiq kasblarini egallashga bo’lgan qiziqishni oshirish.

-o’quvchilarni kasbga yo’llash ularni mehnat faoliyatining barcha turlari shuningdek , ularni yashayotgan hududida ehtiyoji mavjud bo’lgan mutaxassislari bilan tanishtirish.
Ta’lim masalalari bo’yicha YUNESKO xalqaro konferensiyasining tavsiyasida ishlab chiqarish mehnat xalq xo’jaligining asosiy sohasida qo’llaniladigan asosiy sohasidan qo’llanadigan asosiy ilmiy qoidalarini tushunishga yordam berishi , o’quvchilarning jismoniy va aqliy qobilyatlarini hamoxang kamol toptirishga xizmat qilish ko’nikmalari metodilarini egallashlari yordam berishi takidlagan o’tilgan.
O’quvchilarda kasb tanlashga tayyorlashga - butun pedagoglar jamoasining, ota- onalar va zavod jamoatchiligini ko’p yillik ta’lim-tarbiya ishidir.
Yoshlarni ma’naviy-psixologik jihatdan mehnat faoliyatiga tayyorlashga shaxsni xar tomonlama kamol toptirishning o’zaro bog’liq jaroyon deb qaraladi, bu jaroyonda qobilyati va etiqod b-n birga o’smirning shaxsi harakatlantiruvchi kuch sifatida namoyon bo’ladi.
Qobilyati va qiziqishlarni shakllantirishning politexnik asoslari va maktab yoshlari boshlang’ich ishlab chiqarish tayyorgarlini kengaytirish b-n uzviy bog’liq bo’lishi ishchi kasblarini shartidir.
Mehnat tarbiyasi jarayoning birmuncha ilk bosqichida amalga oshirilgan taqdirda bunga erishiladi.
O’rta va yuqori bosqich ta’limda davomiyligi shu narsada ifodalanadiki o’quvchilar muntazam prinsip asosida tuzilgan yagona dasturlar bo’yicha ishlaydilar.
Bunday dasturlar asta-sekin murakkablashtirilib borishni , bilimlarini , ko’nikma va malakani, mehnatning muayyan usullari egallashni ta’minlaydi.
Ta’lim va kasbga yo’naltirish bilan qo’shilgan unumli mehnatda muntazam qatnashish eng ko’p pedagogik samara beradi.
O’quvchilarni kasbga yo’llash mehnat sevarlik ruhida tarbiyalashda pedagogic mahoratning o’rni.Jamiyat-shaxs ehtiyojlari va rivojlanishlarining uzviy mutonosibligiga erishish bir tomondan,o’quvchi-yoshlarni ongli ravishda kasb-hunar tanlashga yo’naltirishni ikkinchi tomondan esa kasbiy layoqati va kompintetligini shakllantirish muammolarini o’z ichiga qamrab oladi.Bu masalalarni yechimini topishda asosan umumta’lim maktablarida kasbga yo’naltirish ishlari jumladan o’quvchilarni mahalliy mehnat resurslari to’g’risida tasavvurlarni shakllantirish muammolarini hal qilish vazifalarini taqoza etadi.
O’zbekiston Respublikasi uzluksiz ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan ta’lim islohotlari shuningdek Kadrlar tayyorlash milliy dasturi Vazirlar Mahkamasi qarori va ko’rsatmalariga binoan tashabbuskor ma’suliyatli mustaqil fikrlovchi ijtimoiy faol shaxsni tarbiyalash ularni ta’lim jarayonini kasbiy muhitiga tezroq moslashuvini ta’minlash mexanizmlarini ishlab chiqish amaliy tavsiyalar va metodikalar majmuasini yaratish,shuningdek bunda o’qituvchilar pedagogik mahoratining ahamyatini belgilash dolzarb vazifalardan biriga aylanib qoldi.
To’g’ri tanlangan kasb shaxsning iqtidorini qobiliyatini yuzaga chiqarishdan tashqari jamiyat ravnaqida ham kata ahamyatga ega.Shuning uchun ham umumta’lim maktablarida fan o’qituvchilari sinf rahbari va maktab psixologlari o’quvchilarning bilim darajasini va qiziqishlarini atroflicha o’rganib ularga kasbga yo’naltirishlari va bu faoliyat mavsumiy bo’lmasdan doimiy xarakterga ega bo’lishi lozim.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   M.To’xtaxodjayevaning umumiy taxriri ostida Pedagogika darslik O’zbekiston faylasuflari Milliy jamiyati 2010
   
2. 
   Hoshimov k. Nishanova S Pedagogika tarixi Darslik
   
3. 
   Hoshimov K, Nishanova S, Inomova M, Xasanov R Pedagogika tarixi o’quv qo’llanma Tashkent 1996.