Reja: Mashina detallari, mexanizmlar va uzatmalar

1.5-rasm. Mashina mexanizmlari:
a) krivoship-shatunli: 1 - silindr; 2 -  porshen barmog'i; 3 - porshen; 4 -  shatun; 5 - shatun 
bo‘yni; 6 -  krivoship; 7 - tirsakli valning uzoq bo‘yni; b -  shamirli to'rt zvenoli; 1 va 3 -  
koromislolar; 2 -  shatun; 4 - ustun; d  - kulachokli mexanizm; 3 -  kulachok.
17

qo‘zg‘aluvchi zvenodan hamda uchta aylanuvchi juft: porshen, porshen 

barmog‘i, shatunning yuqori kallagi, porshenning quyi kallagi va 
krivoshipning shatunli bo‘ynidan tuzilgan.
Shamirli to‘rt zvenoli mexanizm (1.5, й-rasm) ilgarilama, aylanma va 
vintli juftlardan tuzilgan. Agar zveno 1 ga О markaz atrofida tebranuvchi 
harakat berilsa, zveno 3 ham О markaz atrofida tebrana boshlaydi.
Kulachokli mexanizm avtotraktor dvigatellarining gaz taqsimlash 
mezanizmlari qurilmasida kulachokli valning aylanma harakatini turt- 
kichlaming ilgarilama-qaytma harakatiga aylantirish uchun qoilaniladi.
Uzatmalar. Energiya manbayi bilan mashinaning ish bajamvchi 
qismi oralig‘ida joylashib, ularni o‘zaro bogiovchi hamda harakatni 
talab qilingandek boshqarishga imkon beruvchi mexanizmlar uzatmalar 
deyiladi.
Mashinasozlikda mexanik, elektrik, pnevmatik va gidravlik uzat- 
malardan foydalaniladi.
Tasmali, arqonli, friksion uzatmalarda energiya va harakat ishqalanish 
kuchi hisobiga uzatiladi.
Tishli, zanjirli, chervyakli, vintli, planetar, kardanli va elastik valli 
uzatmalarda harakat kinematik juft zvenolarining o ‘zaro ilashishi orqali 
uzatiladi.
Gidravlik va pnevmatik (1.6-rasm) uzatmalarda energiya va harakat 
mos ravishda suyuqlik yoki siqilgan havo vositasida uzatiladi.
Tasmali uzatmalaming eng oddiysi yetaklovchi va yetaklanuvchi 
shkiv 3 dan va ularga taranglik bilan kiydirilgan tasma 1, 2 dan tuzilgan 
boiadi. Tasmalar ko‘ndalang kesimining yuzasiga ko‘ra yassi, ponasimon 
va tishli boiishi mumkin. Tasmaning tarangligi vallar orasidagi masofani 
o ‘zgartirish yoki taranglovchi rolik 5 dan foydalanish orqali ta’minlanadi. 
0 ‘zaro perpendikular vallarda harakat uzatishda sxemaga yo‘naltiruvchi 
roliklar 6 kiritiladi.
Tasmali uzatmaning uzatish soni
bu yerda: D ) - yetaklovchi shkiv diametri;
D2 - yetaklanuvchi shkiv diametri.
Yetaklanuvchi val aylanish tezligini rostlash, ya’ni o ‘zgaruvchan 
uzatish sonini olish lozim b o igan hollarda variatorlardan foydalaniladi.
18