|
O`zbekistonda shomonlikning zamonaviy ko`rinishlari
Reja:
Markaziy Osiyo xalqlari hayotida shomonlik an’analari
Islom dinida shomonlik harakatlari
Folbinlik yoki azayimxonlik
Shomonlik folbin baxshichilik
Markaziy Osiya xalqlari qadimgi diniy etiqodlaridan biri sifatida shomonlikni qayd etish mumkin.Shomonlik etiqod va ananalari inson ongida g`ayritabiiylik to`g`risidagi tasavvurlar to`liq shakilangan vaqtda paydo bo`lgan. Ushbu etiqod oddiy insonning dahshatli va tushunarsiz, g`ayritabiiy va sirli holatlarini tushunishi va aql kuchidan ustun turishi bilan bog`liqdir. Shomonlik,shamanlik(evenk tilida shaman-jazavaga tushish)-ibtidoiy diniy etiqod shakllaridan biri. Yovuz va ezgu ruhlarga,ularning inson hayotiga ta`sir ko`rsatishiga ishonish shaharining asosini tshkil etadi. Shahrida uning ruhoniylari-shomonlar ruhlar bilan aloqa bog`lay oladigan, bo`lajak voqealarni oldindan aytib bera oladigan shaxslar deb, ularga sig`iniladi. Maxsus kiyim kiygan, childirma ushlagan va boshqalar turli narsalar taqingan shominning xalq o`rtasida raqs tushib va jazabaga kirib, ruhlar bilan “aloqa bog`lashi”hamda ulardan ma`lum yo`lyo`riq olishi shahrining asosiy marosimi hisoblanadi. Bu diniy etiqodda oddiy dindorlarga belgilangan keng marosimchilik belgilar va ibodatxonalar yo`q. Shomonlarga bemorlar o`zlarini davolash maqsadida murojaat qilib turadilar.Shomonlik Afrika Shimol va Sharqiy Osiyaning ko`p xalqlarinda, Sibirda, Indeyslar boshqalar xalqlarda tarqalgan . Shomonlikka munosib ko`rilganlarni maxsus belgilari va ko`plab qobiliyatlari talab qilingan. Ortiqcha barmoq bilan tug`ulganlar, yani shamanlarning oltinchi barmog`i bo`lishi lozim edi. Shomonlar qo`shiq, musiqa, rassomchilik, raqs, so`zmonlik va haykaltaroshlikni yaxshi bilishlari kerak edi. Ularning marosimlarda aytiladigan qo`shiqlari davolash va jodulash hususiyatiga ega bo`lgan. Ular o`tib ketgan ajdodlari arvoxlariga sig`inishgan. Ulardan madad so`rashib qurbonlik marosimlarini o`tkazishgan. Ularning asosiy ish qurollari “bubin nomli childirma, qamchi, changqovuz, morin xur bo`lgan.Ularning raqslari tabiyat jonvorlari harakatini eslatardi, bunga sabab o`lgan ajdodlar arvoxlari hayvon qiyofasiga kirib, ular yoniga kelishiga ishonishardi. O`zbekiston xalqlari orasida ham shomonlar bor, ularni hamma” baxshi nomi bilan yaxshi biladi. Ular ham ajdodlariga atab qurbonliklar qilishadi, basgorat,jodu va davolash ishlarini bajarishadi. Ular ish qurolida ham doira, qamchi, changqovuz,xanjarlarni lo`rishimiz mumkun va ish qurolllari doim qurbonlik qilingan jonzotlar qoni bilan qonlanib turgan. Islom sharoitida shomonlik harakatlari odatda musulmon sharoitida, balki madaniy-tarixiy rivojlangan jamiyatda ham yashovchsnligini yaqqol namoyon etadi. An`analar ko`pincha o`zgaradi, moslashadi, amaldagi rasmiy din talablarning u yoki bu jihatlariga ma`lum darajada birikadi. CHunonchi, islom sharoitida shomonlik harakatlari odatda musulmon an`analariga ko`ra fotiha bilan yakunlanadi, biroq ayrim folbinlar musulmonlikka to`g`ri kelmaydi deb fotiho qilmaydigan hollar ham uchrab turadi.
Shomonlikka munosib ko'rilganlarni maxsus belgilari va ko'plab qobiliyatlar talab qilingan. Ortiqcha barmoq bilan tug'ulganlar, ya'ni shamanlarning oltinchi barmog'i bo'lishi lozim edi. Shomonlar qo'shiq, musiqa, rassomchilik, raqs, so'zamonlik va haykaltaroshlikni yaxshi bilishlari kerak edi. Ularning marosimlarda aytiladigan qo'shiqlari davolash va jodulash hususiyatiga ega bo'lgan. Ular o'tib ketgan ajdodlari arvoxlariga sig'inishgan. Ulardan madad so'rashib qurbonlik marosimlarini o'tkazishgan. Ularning asosiy ish qurollari :Bubin nomli childirm, qamchi, changqovuz, morin xur bo’lgan.Maxsus kiyimlarida mistik ramzlar bo’lgan. Ularning raqslari tabiat jonivorlari harakatini eslatard, bunga sabab o’lgan ajdodlar arvohlari hayvon qiyofasiga kirib, ular yoniga kelishiga ishonardi. O’zbekiston xalqlari orasida ham shomonlar bor, ularni xalqimizbaxshi nomi bilan yaxshi biladi. Ular ham ajdodlariga atab qurbonliklar qilishadi, bashorat, jodu va davolash ishlarini bajarishadi. Ular ish qurolida ham doira, qamchi, changqovuz, xanjarlarni ko'rishimiz mumkun va bu ish qurollari doim qurbonlik qilingan jonzotlar qoni bilan qonlanib turgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
