Reja: Maqsadlar, vazifalar, dars mazmuni

Triggerlarning tiplari.
Triggerlar asosiy tiplarining umumiy tavsiflarini ko‘rib chiqamiz (triggerning har bir tipi o‘tishlar jadvali orqali tavsiflanadi). 3.8а-jadvalda keltirilgan o‘tishlar jadvali RS-triggerning ishiga mos keladi. Bu yerda, Qо — triggerning joriy holati (kirishga aktiv signalni uzatish vaqtigacha bo‘lgan holati). R va S kirishlarda aktiv daraja mavjud bo‘lmaganda trigger joriy holatini saqlaydi. R = 1 aktiv signali triggerni 0 holatga o‘rnatadi R = 1 signal esa 1 holatga o‘rnatadi. Jadvalda yulduzcha bilan kirish signallarining ma’n etilgan kombinatsiyasiga mos keluvchi holat belgilangan .
3.8b jadval JK-triggerning o‘tish jadvalidir. Bu tipdagi trigger RS-triggerdan kirish signallarining ma’n etilgan kombinatsiyalarining yo‘qligi bilan farq qiladi, J= К = I da trigger Qо joriy holatga qarama-qarshi bo‘lgan holatga o‘rnatiladi.
3.8c jadval D-triggerning o‘tishlar jadvalidir. Trigger D kirishdagi signal darajasiga mos keluvchi holatga o‘rnatiladi.
3.8d jadval Т-triggerning ishini aniqlaydi. T=О kirish signalida trigger Qо joriy holatni saqlaydi, T=1 kirish signalida trigger joriy holatga qarama-qarshi bo‘lgan holatga o‘tadi.

0 0 Q0 0 1 0 1 0 1 1 1 - a)

J K 0 0 Q0 0 1 0 1 0 1 1 1 Q b)

T 0 Q0 1 Q 0 c)

D Q 0 0 1 1 d)

To‘g‘ri kirishli RS-triggerlar. Triggerning mantiqiy tuzilmasi 3.10а. rasmda keltirilgan. Trigger har bir elementning kirishi, boshqasining kirishlaridan bittasiga ulanish orqali bir-biri bilan bog‘langan ikkita YOKI-YO‘Q mantiqiy elementlarida qurilgan. Qurilmada elementlarning bunday bog‘lanishi ikki turg‘un holatni ta’minlaydi.
R va S kirishlarida YOKI-YO‘Q elementlari uchun triggerning holatiga ta’sir qilmaydigan passiv passiv darajalar man. 0 ta’sir qiladi.
Triggerni bir turg‘un holatdan boshqasiga o‘tkazish kirishlarga aktiv signallarni uzatish orqali ro‘y beradi.
R = 1 da А elemant chiqishida Q = 0 bo‘lgan holatga o‘rnatiladi, demak invers yolida Q=1 va shunday qilib, trigger 0 holatga o‘rnatiladi. Agar trigger R = 1 signal uzatilganga qadar 0 holatda turgan bo‘lsa, uning holati o‘zgarmaydi. Agar trigger R = 1 signal uzatilganga qadar 1 holatda turgan bo‘lsa, A elementning o‘chib yonishi sodir bo‘ladi va uning chiqishida Q = 0 o‘rnatiladi; bu qiymat B elementning kirish qismiga uzatiladi, element o‘chib yonadi va B elementning chiqishida Q=1 o‘rnatiladi, shundan so‘ng trigger 0 holatga o‘tadi.
Shunday qilib, triggening bir holatdan ikkinchi holatga o‘tishida uning elementlari ham birin – ketin o‘tadi va o‘tish vaqti YOKI-YO‘Q mantiqiy elementda signal tarqalishining ikkilangan o‘rtacha ushlanish vaqtiga teng: t_n=2t_з. Ravshanki, t_n qancha kichik bo‘lsa, trigger vaqt birligi ichida shuncha kam o‘chib yonishni amalga oshiradi, ya’ni, o‘chib yonishning mumkin bo‘lgan chastotasi shuncha yuqori, boshqacha aytganda, triggerning tezligi yuqori bo‘ladi.
Triggerning kirish qismiga S=1 ni uzatishda uni 1 holatga o‘rnatish yuqoridagiga o‘xshash bajariladi.
Ikkita R va S kirish qismiga ham man.1 aktiv darajani bir vaqtda uzatish mumkin emas, chunki, bunda ikkita kirish qismida ham man. 0 daraja o‘rnatiladi, kirish qismlaridan aktiv mantiqiy darajalarni olingandan keyin, triggerning holati noaniq bo‘lib qoladi; tasodifiy sabablarga ko‘ra trigger yoki 0 holatga, yoki 1 holatga o‘rnatilishi mumkin. 3.10b rasmda asinxron RS triggerning shartli belgilashlari keltirilgan.

RS-trigger. 20-rasmda sinxron RS triggerning mantiqiy tuzilmasi keltirilgan. Bu tuzilmalardan ko‘rinib turibdiki, sinxron RS trigger to‘g‘ri kirishli asinxron triggerdan tashkil topgan, R va S kirishlarida VA (VA-YO‘Q) mantiqiy elementlar yoqilgan.
VA (VA-YO‘Q) mantiqiy elementlar yordamida sinxron triggerning R va S axborot kirishlarining aktiv mantiqiy darajasini uning tarkibiga kiruvchi asinxron triggerning R va S kirishlariga man.Y darajasida C sinxronlashtiruvchi kirishda uzatish ta’minlanadi.
Shunday qilib, С = 0 da asinxron triggerning kirishlariga aktiv darajalar uzatiladi va trigger oldin o‘rnatilgan Q₀ holatni saqlaydi. C=1 da triggerning holati yuqorida ko‘rilgan RS-triggerdagi singari kirishga ta’sir o‘tkazayotgan darajalar orqali aniqlanadi.
Demak, sinxron TS - triggerning ishlashini quyidagi ifoda orqali tavsiflay olamiz:
Sinxron RS-trigger normal holatda ishlashi uchun, C sinxronlashtiruvchi kirishda man.1 ta’siri vaqtida, S va R axborot kirishlaridagi darajalar o‘zgarmay turishi kerak. C=0 va trigger S va R kirishlaridagi darajalaridan ta’sirlanmasa kirishda darajalar almashadi.
3.11c–rasmda sinxron RS-triggerning shartli belgilanishi ko‘rsatilgan.

D-trigger. Bu tipdagi triggerlarda faqat bitta axborot kirishi mavjud bo‘ladi. C kirishi boshqaruvchi va sinxronlashtiruvchi signalni uzatish uchun xizmat qiladi.
D-triggerning ishlashi 3.12a rasmda ko‘rsatilgan holatlar jadvali orqali aniqlanadi.
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, C=1 da trigger D kirishining aktiv darajasi orqali aniqlanadigan holatga o‘rnatiladi (C=0 da u oldin o‘rnatilgan holatni saqlaydi). Bunday ishlashi quyidagi mantiqiy ifoda orqali tavsiflanadi.
3.12c rasmda kirish qismlarida mantiqiy elementlari mavjud bo‘lgan asinxron RS – triggerdan tashkil topgan D-triggerning mantiqiy tuzilmalari keltirilgan. C=0 da VA (VA-YO‘Q) elementlarining chiqish qismida, asinxron RS – triggerlarining kirish qismi uchun passiv bo‘lgan darajalar hosil bo‘ladi. С = 1 da D axborot kirish qismiga uzatilgan daraja, yoki R (D=0 da) kirish qismida yoki asinxron RS – triggerining S (D=1da) kirish qismida aktiv darajani hosil qiladi va trigger D kirish qismining mantiqiy darajasiga mos keluvchi holatga o‘rnatiladi. Shunday qilib, D-trigger D-kirish qismidan C=1da axborotni qabul qiladi va C=0 bo‘lib turganda uni noma’lum vaqtga saqlab turishi mumkin. 3.12d rasmda D-triggerning shartli tasviri berilgan.
Т-trigger. 3.13-rasmda Т- triggerning mantiqiy tuzilmasi keltirilgan. Tning kirish qismiga kelib tushuvchi musbat impulsning frontida, 1 boshlovchi trigger 2 yetaklanuvchi triggerning holatiga qarama-qarshi bo‘lgan holatga o‘rnatiladi, kirish impulsining manfiy frontida 7 triggerning holatiga mos keluvchi 2 triggerga signal uzatilishi ro‘y beradi.
Nazorat uchun savollar

1. 
   Mantiqiy integral mikrosxemalarning parametrlarini ayting?
   
2. 
   Diodli-tranzistorli mantiq nima?
   
3. 
   Tranzistori –tranzistorli mantiqiy elementlar nima?
   

13-Mavzu: To‘ldiruvchi va olib tashlovchi

Reja:

1. 
   To'ldiruvchi haqida
   
2. 
   To'ldiruvchi kalkulyator haqida tushuncha
   
3. 
   Yarim qo'shimchalar va to'liq qo'shimchalar
   

To'liq qo'shgich - bu uchta bitta bitli raqamlarni qo'shish uchun ishlatiladigan mantiqiy sxema. Ikkala kirish operandlar deb ataladi va uchinchi bit bit bilan olib borilgan deb nomlanadi. Yarim qo'shimchiga qaraganda uni amalga oshirish biroz qiyin. Uning uchta kirish va ikkita chiqishi mavjud. Multipleksorlar va qo'shimchalar to'liq qo'shimchalar yordamida amalga oshirilishi mumkin.

Yarim qo'shimchani va to'liq to'ldiruvchini taqqoslash jadvali

Taqqoslash parametrlari	Yarim qo'shimchalar	To'liq to'ldiruvchi
Ta'rif	Ikkita bitli raqamlarni qo'shish uchun kombinatsion sxemadan foydalaniladi.	Uchta bitli raqamlarni qo'shish uchun kombinatsion sxemadan foydalaniladi.
Kiritish bitlari	A, B	A, B, C-in
Bitni ko'taring	Keyingi bosqichda qo'shilmaydi	Keyingi bosqichga qo'shildi
Sumning ifodasi	A va B ning XOR	A XOR B XOR C (ichida)
Ifodani ko'taring	A * B	(A * B) + (C-in * (A XOR B))
Mantiq Geyts	VA, XOR eshiklari	2 XOR, 2 OR, 2 VA eshiklar
Foydalanish	Kompyuterlar, kalkulyatorlar, raqamli o'lchash moslamalari	Raqamli protsessorlar, bir nechta bit qo'shish