Reja: Maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi

4-Mavzu: Maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyalashda ta’lim metodi vausullari bilan tanishtirish
Reja:
1.Maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi.
2. Jismoniy tarbiya vositalari
Darsning tuzilishi va darsga vazifa koquv kun tartibida sogulotlari - oz va iboralar: Jismoniy rivojlanish, jismoniy tayyorlash, jismoniy tayyorgarlik, jismoniy targanadi. Bu fan umumiy jismoniy tarbiya nazariyasining gquvchilarda jismoniy barkamollikni, har tomonlama taraqqiy etgan yuksak madaniyat va axloqni tarbiyalash bolim-tarbiya jarayonlarini ilmiy asosda qurishni belgilaydi. Bu amaliy fan oich sinf ognikmasi hamda malakalarini shakllantiradi. SHunday qilib, jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy tarbiyaning umumiy nazariyasi bilan yagona mazmunga ega bolim va tarbiya jarayonida rivojlantirishni boshqarishning umumiy qonuniyatlarini maxsus olumotlar, amaliy va ilgzlashtirish orqali hamisha boyib boradi. SHuning uchun ham jismoniy tarbiya predmeti qotib qolishi mumkin emas, u rivojlanib va mukammallashib boradi. Yosh avlodni ongli, milliy gni sogz xarakatlarini yaxshi boshqara oladigan, badantarbiya va sport mashgzini tuta biladigan va mustaqil xarakat qila oladigan, xayotda faol, ijodiy faoliyatga nisbatan qobiliyatli qilib tarbiyalash jismoniy tarbiyaning muhim vazifasi hisoblanadi. Jismoniy tarbiya nazariyasi boshlangrganib va hisobga ola borib, jismoniy tarbiyaning butun tanikma va malakalar, jismoniy sifatlar, bazda tutadi.
Ularni ominlaydi. SHu bilan birga, dasturning bolalar tomonidan orish, nutq va boshqalar) hisobga olinadi. Jismoniy tarbiya shaxsni har tomonlama tarbiyalashda muxim komponent hisoblanadi, ayni paytda u shu jarayonda aqliy va axloqiy, estetik, mehnat tarbiyasi vazifalarini kompleks tarzda hal etadi.
Olomlashtirish va badantarbiya tadbirlari mustaqil xarakat faoliyati va boshqalar
Otibori ana shu shakllar orqali, ora ongli va faol harakat qiluvchi, oziga bonikmalarini muvaffaqiyat bilan ochimay, ularni bartaraf qila oladigan, doimo ijodiy izlanishdagi bolani tarbiyalashga yorganadi hamda tarbiyaning boshqa turlari (aqliy, axloqiy, estetik va mehnat) bilan jismoniy tarbiyaning qonuniy aloqasini ochib boradi. Jismoniy tarbiya nazariyasi jismoniy tarbiya vositalari va ulardan foydalanish shakllarini otibor beradi. Binobarin, har bir harakatni organishga jiddiy eoyaviy, ilmiy, uslubiy dastur-normativ asoslari, shuningdek, fuqarolar jismoniy tarbiyasini amalga oshiradigan va nazorat qiladigan tashkilot hamda muassasalari mavjud. Jismoniy tarbiyaga belgilangan bir tizim asosida yondashilsagina undan koljallangan natijalarga erishish mumkin. Jismoniy tarbiya tizimi deganda, jismoniy tarbiya vositalari, uslublari, jismoniy tarbiyani tashkil etish va olishi va rivojlanishini jamiyatning ehtiyoji, moddiy ishlab chiqarish darajasining rivojlanishi, jismoniy tarbiyani uyushtirish shakllari hamda ilgni jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalari tarbiya prinsiplarini belgilaydi.
2. Jismoniy tarbiya vositalari: jismoniy mashqlar, ollaniladigan vositalar va darsni uyushtirish yotkazish uslublari, jismoniy mashqlar, mashgulotlar va boshqalar.
4. Jismoniy tarbiyalash maqsadida kishilarni uyushtirish.
5. Jamiyat va davlatning jismoniy tarbiya mazmuni hamda natijasiga boyorlar.
Respublikamizda jismoniy tarbiyaning maqsad va vazifalari Ozining aniq ifodasini topgan. Jismoniy tarbiya inson jismoniy va mayilgan. Jismoniy tarbiya tizimining asosiy maqsadi tatiqodli, mazal, oligi haqida grlik qilishni ijtimoiy burch deb biladigan kishi qilib tarbiyalashdan iborat.

Jismoniy tarbiya jarayonida quyidagi muhim vazifalar hal etiladi:

1. Soglim vazifalari
3. Tarbiyaviy vazifalar
jismoniy tarbiyaning sognaltirilganlik printsipi, shaxsni har tomonlama rivojlantirish printsipi, jismoniy tarbiyaning mehnat va harbiy amaliyot bilan aloqadorligi printsipi. Printsip- lotincha atama bonosini anglatadi. Nazariya, tani jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati fanining ham qonun-qoidalarini ifodalaydi
Jismoniy tarbiyaning solomlashtirishga yoligini saqlash va mustahkamlash ishlaridagi maslomlashtirishga youlotlari uchun mashqlarni tori tanlash, milliy va zamonaviy osir kolomlashtirishga youllanuvchilarning ozini nazorat qilishini talim mazmuniga doir talablarni: oyiladigan talablarni, talim hamda tarbiya sifatiga baho berish tartibi va mexanizmlarini belgilab beradi. Jismoniy tarbiya va tarta talimning asosiy shakli. Ularning miqdori Tayanch oquv soati hisobidan belgilangan
2. Harakat faoliyatining darsdan tashqari shakllari darsdan oldin orta tangil ochar oulotlarning sinfdan tashqari shakllari: sport sektsiyalari, fakultativlar, ogaraklar va boshqalar. 4. Umum maktab tadbirlari: bayramlar, sport turlari boulotlari: safarlar, barcha shakllari va turlari haftasiga boshlangquvchilari uchun 8-10 soat.

2. 5-9 sinf ominlab berishi kerak

3. Belgilangan hajm orsatilgan guruhlari uchun yetarli darajada zarur va minimal darajada majburiydir.
4. Nosogquvchilar uchun maxsus (individual-differentsial) rejim oqituvchilar jamoasini, maktabdan tashqari muassasalar xodimlari va ota-onalar kuchlarini birlashtirish talab qilinadi.
Kichik maktab yoshidagi ogtkaziladigan mashg dars tizimi;
-olomlashtirish-badantarbiya tadbirlari
-kuni uzaytirilgan guruhlardagi har kunlik jismoniy mashq mashgquv mashgtkaziladigan badantarbiya
badantarbiya daqiqalari uzaytirilgan tanaffuslardagi jismoniy mashqlar
-sinfdan tashqari ishlar: badantarbiya toulotlar, UJT guruhlari, sport turlari boyinlar, safar va sayohatlar ongilli jismoniy tarbiya va sport jamiyatlari (KSJ) sport shotkaziladigan muntazam oulotlari va sport musobaqalari yashash joylarida, har xil tipdagi yozgi dam olish oromgoxlari;
-ommaviy sogzda tutilgan tadbirlar (ertalabki badantarbiya, har kunlik choyinlar, safarlar va boshqalar);
-istirohat va dam olish bogyinlar, tanlovlar, sport-kolishi mumkin:
-kun tartibidagi sogulotlari, jismoniy tarbiya boz xohishiga koyinlar, sayrlar, safarlar, sport kotil kunlari;
-yashash joylarida ora koulotning sinf-dars tizimi).
Tayicha qayd qilingan shakllar dars yoki darsdan tashqari boquvchilarni jismoniy tarbiyalash vazifalarini muvaffaqiyatli amalga oshirishda mazkur ishni tori rejalashtirish muhim ahamiyatga ega. Tori va oqilona reja barcha oquv yiliga moyicha oljallangan umumiy reja jismoniy tarbiya oliq boquv ishlari, klub kun rejimidagi sogquv bazani taib qilish.

5. Mavzu: Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarini o’tkazishda harakat ko’nikmalarini hosil qilish va jismoniy sifatlarni tarbiyalash

Reja:

1. 
   Harakat malakalari va ko’nikmalari
   
2. 
   Harakat ko’nikmalarini hosil qilish
   

Jismoniy tarbiya jarayonida o’rgatishning asosiy xususiyati - bu o’rgatishning harakat malakalari va maxsus bilimlarni egallashga qaratilgandir. Shu narsa ham harakterliki, o’rgatish shug’ullanuvchilarning jismoniy rivojlanishi bilan mahkam bog’liq bo’ladi. Ta'lim-tarbiya amaliyotining har qanday sohasida bo’lganidеk, jismoniy tarbiya jarayonida ham o’qitish muallim va talabalarning birgalikdagi ijodiy faoliyatlaridan tashkil topadi va bunda, albatta, o’qituvchi yеtakchi rol o’ynaydi.
Harakatlarga o’rgatish umumiy didaktik printsiplarga asoslanadi, bu printsiplar jismoniy tarbiya sohasida o’z spеtsifik ifodasini topadi. Bu spеtsifika harakat ko’nikmalari va malakalarini hosil qilish qonuniyatlaridan kеlib chiqadi.
Harakat malakalari va ko’nikmalari. Harakatli mashqlarni harakat malakasi va harakat ko’nikmalari bo’lgan taqdirdagina bajarish mumkin. Bu malaka va ko’nikmalar harakatlarni boshqarishning muayyan usullarini ifoda etadi.
Harakat malakalari. Kishida harakat tajribasi va bilimlari to’planib, jismoniy jihatdan zarur darajada rivoj topgach, kishida biror bir harakat vazifasini hal qilish imkoniyati yaratiladi. Biror harakat faoliyatida (o’yinda, yakkama-yakka kurashishda va shu kabilarda) qatnashishni amalga oshirish uchun kishi ilgari hosil qilgan malaka va ko’nikmalardan jismoniy va ma'naviy-irodaviy sifatlardan ijodiy foydalana oladi. Kеyinchalik esa, yangi, ilgari tanish bo’lmagan harakat faoliyatini bajarishga jazm qiladi. Bunda hamisha butun faoliyat davomida ma'lum darajada aqliy mеhnat bilan ish ko’rish talab qilinadi.
Bilim va tajribalar asosida egallangan harakat malakalari - harakat faoliyati protsеssida harakatlarni avtomatlashmagan holda boshqarish qobiliyatidir.
Jismoniy tarbiya jarayonida ikki xil ko’rinishda bo’lgan harakat malakalari: a) yaxlit harakat faoliyatini amalga oshira olish va b) har xil murakkablikda bo’lgan alohida harakatlarni bajara olish malakalari hosil qilinadi.
Birinchi ko’rinishdagi malaka murakkab, o’zgaruvchan sharoitlarda (o’yin vaziyatida, raqib harakatida) birdan yuzaga kеladigan harakat vazifalarini hal qilish zarurlpgi bilan bog’liqdir. Bunday harakat faoliyati har doim anglab, bilib bajariladi, bunday harakat faoliyati to’la avtomatlashgan, standart harakterda bo’la olmaydi. Bu malakalar umumiy ko’nikmaga aylanmaydi. O’rganilgan harakat va jismoniy sifatlarni chaqqon va ijodiy ravishda qo’llanish har doim bu xil malakalarga xos xususiyat bo’lib qoladi.
Alohida harakatlarni bajara olish malakasi, odatda ko’nikma hosil qilishga tomon qo’yilgan bir qadam bo’ladi. O’rganish jarayonida bu malakalar harakat tеxnikasini dastlabki umumiy tarzda egallashdan tortib, mukammal ravishda egallagunga qadar ryvojlanadn. Oddiy yoki murakkab harakatlarni bajara olish qobiliyati bu harakatlarni bajarish uchun, butun harakat aktini bajarish uchun diqqatni to’plash talab qilingunga qadar malaka doirasida bo’ladi.
Harakat ko’nikmalari. Harakatli mashqlarni ko’p marotaba stеrеotip tarzda takrorlash ko’nikma hosil qilishga olib kеladi. Bunga takrorlash vaqtida harakat tuzilishiga jiddiy o’zgartishlar kiritilmagan va harakat bir xil sharoitlarda bajarilgan taqdirdagina erishiladi. Harakat ko’nikmasini bir butun harakat aktida harakatlarni boshqarishning avtomatlashgan usuli sifatida ta'riflash mumkin.
Harakat akti stеrеotip ravishda takrorlanavеrilsa, uni bajarish asta-sеkin odatga aylanib qoladi; harakat aktining biror bir qismi (fazasi)ni qanday bajarish ustida tobora kamroq fikr yuritiladi: yyetarli darajada o’ylab, sinab ko’rilgan va odat bo’lib qolgan harakatlarga fikrni qaratishga endilikda zaruriyat qolmaydi va asta-sеkin harakat qismma-qism avtomatlashib boradi. Shunday qilib, malaka rеflеktorli harakat aktlari sistеmasi bilan mustahkamlangan ko’nikmaga aylanadi. Avtomatlashish ko’nikmaning asosiy xususiyatidir. Avtomatlashish bilan umuman harakat aktini ongli ravishda bajarishga chеk qo’yilmaydi, lеkin har bir alohida harakatni bajarishga ongning ishtirokiga ehtiyoj qolmaydi. Ko’nikma hosil qilish davrida ong yo’q bo’lib kеtmaydi, balki o’z rolini almashtiradi.
I.M.Sеchеnov ham barcha xulq-atvor aktlarining rеflеktorli tabiati haqidagi qonuniyatni oldinga surgan edi. Oliy nеrv faoliyati ustida ko’p yillab tajriba o’tkazib, uni tadqiq qilish I.P.Pavlovga I.M.Sеchеnovning bu fikrini tasdiqlash va rivojlantirish imkoniyatini bеrdi. I.P.Pavlov shunday dеb yozgan edi: «Har xil odatlarni tarbiyalash, o’rganish, intizomga solish shartli rеflеkslarning uzun qatorini ifodalasa kеrak». I.P.Pavlovning oliy nеrv faoliyati haqidagi ta'limoti A.N.Krеstovnikov tomonidan yaratilgan harakat ko’nikmasining fiziologik nazariyasiga asos qilib olingan. Bu nazariya kеyinchalik jismoniy tarbiya fiziologiyasi sohasida ish olib borayotgan bir qator tadqiqotchilar tomonidan dеtallashtirilgan. Hozirgi tasavvur bo’yicha shartli harakat rеflеkslarini va ularning butun bir sistеmasini bosh miya qobig’ining dinamik stеrеotiplari (sistеmalilik) ko’rinishida hosil bo’lish qonuniyatlari harakat ko’nikmalari va malakalarini tarkib toptirishning fiziologik asosini tashkil etadi.
Harakatni stеrеotip ravishda takrorlayvеrish natijasida bosh miya katta yarim shari qobigida nеrv jarayonlari tobora mahkam sistеmaga uyushadi, bu, xususan, qo’zg’alish va tormozlanish jarayonlari hamda ular kontsеntratsiyasining qat'iy tarbiyada bo’lishida ifodalanadi. Shunga muvofiq muskullar kuchini ish uchun ko’proq qulay bo’lgan paytlarda kontsеntratsiya qilish yuz bеradi. Rеflеkslar sodir bo’lishining ishlangan va mustahkamlangan stеrеotipi e'tiborni harakat jarayonining o’ziga qaratmaslik va ongni boshqa ob'еktga qaratish imkonini bеradi. Bunda ong harakatli mashqlarni boshlash yoki to’xtatish, yoxud uning tuzilishini o’zgartirish kеrak bo’lganda, harakatga kеltirish, tormozlash yoki boshqa faoliyatga o’tish funktsiyasini olib boradi.
Ilmning, xususan, kibеrnеtikaning hozirgi vaqtdagi rivojlanishi odam xatti-harakatlari zamiridagi mеxanizmlarni ancha chuqurroq tushunish imkoniyatini yaratmoqda. P.K.Anoxinning bu yo’nalishdagi ishi shartli rеflеksning bo’lajak voqеani bilishdеk xususiyatga egaligini ta'kidlaydi. P.K.Anoxin, shuningdеk, bosh miya qobig’ida kundalik informatsiyani miyada «saqlanib» o’tgan tajribani ifoda etuvchi informatsiya bilan solishtiruvchi apparatlar mavjudligini taxmin qiladi. Bu harakat natijasini oldindan bilish mеxanizmini anglatuvchi «ko’rsatma»ning psixologik nazariyasiga (D.I.Uznadzе va boshqalar) o’xshab kеtadi. N.A.Bеrnshtеynning ishlarida harakat aktlari «harakat vazifalari»ni bajarishga urinish dеb ko’rsatiladi. Bu vazifa vaziyatga qarab, oldindan aytib bеrish va dasturlashtirish yo’li bilan yaratiladigan taxminiy «modеl»dir. Harakatning o’zi, Bеrnshtеyn fikricha, boshqarish va tuzatish sistеmasi printsipi bo’yicha amalga oshadi. Bunda rеflеktor faol tеskari aloqa bilan bo’ladigan siklli rеflеktorli akt sifatida tushuniladi, bu tеskari aloqadan organizmning datchik rolini bajaruvchi sеzish priborlaridan harakat natijalari haqida informatsiya kеlib turadi.

Bu va boshqa hozirgi ilmiy tasavvurlar harakat malakalari da ko’nikmalari nazariyasini ishlab chiqishda, shuningdеk, bu nazariyani jismoniy tarbiya sohasida amaliy qo’llanishda muhim rol o’ynashi mumkin.

Ko’nikma hosil bo’lishi bilan harakat aktining o’zi emas, balki harakat natijasi, bu harakat bajariladigan sharoit hamda vaziyat (boshqa kishilarning harakati va boshqalar) asosiy e'tibor bеrish ob'еkti bo’lib qoladi. Bu, masalan, sport o’yinlarida, kurashda va shu kabilarda ayniqsa ravshan namoyon bo’ladi.
6. Mavzu: Sport elementi o’yinlari harakatli o’yin turkimiga kirish bolalarni har tomonlama tarbiyalashdagi ahamiyati
Reja:

1. 
   Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun sport o‘yinlari.
   
2. 
   Sport — jismoniy madaniyatning tarkibiy qismi
   

Bolalarning harakat faoliyatini tashkil etishda sport o‘yinlari va mashqlariga katta o‘rin beriladi.Chang‘ida yurish, konkida, chanada uchish, velosipedda, samakatda, sport rollerda yurish, shuningdek suzish sport mashqlariga mansubdir. Ularning barchasi asosiy mushak gruhlarini mustahkamlashga, suyak, yurak-tomir, nafas olish va nerv tizimlarining rivojlanishiga yordam beradi. Bundan tashqari mashg‘ulotlar jarayonida bolalarda jismoniy sifatlar (chaqqonlik, tezkorlik, chidamkorlik…), shuningdek, ritmlilik, harakatlar koordinatsiyasi, fazoda mo‘ljal olish malakasi rivojlanadi. Velosipedda yurish, konkida uchish vestibulyar barqarorlikni rivojlantiradi.
Tegishli kiyimda turli temperaturada toza havodagi mashg‘ulotlar quyosh nurida, shuningdek suvda chiniqish modda almashishini kuchaytiradi va chiniqtirishga xizmat qiladi.Sport mashg‘ulotlaridan iborat mashg‘ulotlar bolalarga tabiat xodisalarini bilishga (qor, shamol, muz, suv…) sirg‘alish, tormozlanish haqidagi tushunchalarni, shuningdek sportroller, velosiped tuzilishi haqidagi bilimlarini egallashiga imkon beradi.
Sport mashqlari – mushaklarni mustahkamlashga, suyak, yurak, qon-tomir, asab tizimini rivojlantirishga yordam beradigan mashqlardir.
Ochiq havoda tashkil etiladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida bolalarni sport mashqlari va sport o‘yinlari elementlariga o‘rgatadi. Bu ishni asosan tarbiyachi olib boradi, lekin bolalarning sport mashqlarini bajarish malakalarini egallab va sport o‘yinlarini o‘ynashni bilib olishlari uchun ularni doimo sayrlar vaqtida takrorlash va mustahkamlab borish kerak.
Ob-havo sharoiti, sport jihozlarining bor-yo‘qligi, bolalarning u yoki bu sport o‘yini va mashqlarini egallab olish darajasiga qarab, tarbiyachi rejada ko‘rsatilagn sport turlarini hafta bo‘yicha (ertalabki va kechki) hamma sayrlarga taqsimlaydi. Ayrim hollarda bolalar bir necha o‘yin turlarini mashq qilishlari mumkin. Masalan: ba’zi birlari velosiped uchadilar, ayrimlari stol tennisi va badminton o‘ynaydilar keyin esa ular o‘zaro o‘rin almashadilar. Dastlab tarbiyachi sport o‘yinlari va mashqlarida ishtirok etishga jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida mashqni yetarlicha o‘zlashtirmagan bolalarni jalb etadi.
Keyinroq esa hamma bolalarning faol bo‘lishiga harakat qilishi kerak. Bolalar faqat sport o‘yinlari elementini o‘zlashtirib olishlari emas, balki ularning asosiy qoidalarini foydalanayotgan sport inventarlarining qismlari nomini, ularni asrab-avaylab saqlashni bilishlari lozim. Agar tarbiyachining o‘zi sport o‘yinlarida faol ishtirok etsa, bolalarning xatti-harakatiga rahbarlik qilsa, sport o‘yinlariga o‘rgatish ancha tezlashadi.
Jismoniy tarbiya nazariyasi bo’yicha olib borilayotgan tadqiqot uslubiyatlari.
Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyatining vujudga kelishi va rivojlanish manbalari quyidagilardan iborat:
a) jamiyat hayotining amaliyoti;
b) jismoniy tarbiyaning amaliyoti;
d) shaxsni har tomonlama rivojlanishda har xil davr faylasuflari, pedagoglari va shifokorlarining ilg'or g'oyalari;
e) mamlakatda/ jismoniy madaniyat va sportni rivojlan-tirishda hukumat qarorlari;
Bu usullar tajriba yoli bilan amalga oshirilgan: faylasuflar, pedagoglar, shifokorlar inson organizmi faoliyatlarining qonuniyatlarini, jismoniy mashqlarning ta'sir etish mexa-nizmini bilganlar, shuning uchun jismoniy mashqlarning natijasi, samaradorligiga qarab baholaganlar (odam chidamli, kuchli, chaqqon bo'lib borgan). Qadimgi Gretsiyada jismoniy tarbiyaning metodikasi yaxshi ma'lum bo'lgan. Bu yerda davlat e'tiborini jismoniy mashqlarga qaratish va kuchni rivojlantirish, chidamlilik va boshqalar yagona tizimga birlashtirilgan edi. O'rta asrlarda metodikaning soni va salmog'i ortib bordi, birinchi marta gimnastika, suzish, o'yinlar, kamondan otish, chavan-dozlik, qilichbozlik bo'yicha qo'llanmalar vujudga kela boshladi.
Uchinchi bosqich — jismoniy tarbiya haqida nazariy bilimlarning to'planishi uyg'onish (XIV— XVII) hamda ma'ri-fatparvarlik (XVIII asr oxiri) davrini o'z ichiga oladi. Inson haqidagi fanlarning rivojlanishi, Lining tarbiyasi, mashqlarga o'rgatish va davolashlar faylasuflar, pedagoglar va shifokor-larning diqqatini jismoniy madaniyat muammolariga qaratishga olib keladi. Uyg'onish davriga pedagog — gumanistlar va Litopiyachi-orzuparastlar jismoniy madaniyatni, tarbiyaning bir'butun zaruriy qismi sifatida qaradilar. Shveysariyalik pedagog-demokrat I.G.Pestalossi (1746—1827) tomonidan bolalarning harakat qobiliyatlarini rivojlantirish uchun „Bo'g'inlar gimnastikasi" qo'llanmasi bitildi. XVIII asrga kelib esa, jismoniy madaniyat bo'yicha nazariy ishlar paydo bo'ldi. Jamiyat hayotida jismoniy madaniyatning roli, jismoniy tarbiyaning o'rni belgilab berildi hamda shaxsni har tomon­lama rivojlantirish tamoyillarini amalga oshirish yo'Ilari ko'rsatib o'tildi.
So'nggi bosqichda jismoniy madaniyat nazariyasiga asos solindi. XIX asrdan boshlab mustaqil ilmiy fan asoslari yozila boshlandi.
To'rtinchi bosqich. Jismoniy madaniyat nazariyasi va meto-dikasining alohida mustaqil ilmiy va o'qLiv fani sifatida vujudga kelishi (XIX asr oxiri va XX asrning boshlari)ni o'z ichiga oladi. U jismoniy tarbiya haqidagi fanning intensiv rivojlanishi bilan xarakterlanadi. Jismoniy tarbiya sohasida ko'zga ko'ringan olimlardan P. F. Lesgaft, N. G. Chernishevskiy, Abdurauf Fitrat, Alixon Sog'uniy, Bositxon ibn Zohidxon, Abdulla Avloniy jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi bo'yicha asarlari, hozirgi zamon jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasining yaratilishiga munosib hissa qo'shdi.
Beshinchi bosqich. Jismoniy madaniyat muammolari hozirgi davrda bir necha olimlar jamoasi, maxsus ilmiy va o'quv muassasalari tomonidan mukammal hal qilinmoqda. Yangidan-yangi fanlar: jismoniy tarbiyani tashkil etish, jismoniy mashqlar biomexanikasi, sport metrologiyasi va boshqalar. ,Jismoniy madaniyat nazariyasi va uslubiyati" kursida pcdagogik muam-molarni psixologik fiziologiyasiz bayon etish, tushuntirish mumkin emas.
Jismoniy madaniyatni rivojlanishi
Jismoniy rivojlanish odam organizmining tabiiy o'sishi natijasida biologik shakl va vazifaning qismlari (a'zolar) o'zgarishidir. Jismoniy rivojlanish davrini uch bosqichga bo'lish mumkin: 1) o'sish darajasi ortib borishi; 2) ma'lum darajada quvvat saqlanishi; 3) kishi jismoniy imkoniyatlarining sekin-asta pastlab borishi.
Tez rivojlanish maktab yoshigacha va kichik maktab yoshi davrida davom etadi. Jismoniy rivojlanish obycktiv biologik qonuniyatlarga itoat etadi. Bu qonuniyatlardan eng asosiysi, organizm rivojlanishining yagona jarayoni va muhit ta'siridan iborat. O'quvchilarga taalluqli bo'lgan o'qish, mehnat, mus-taqil ishlar va bo'sh vaqtni tashkil etishni hisobga olish kerak. Bularning hammasi bolalarning jismoniy rivojlanishiga olib keladi. Lekin yuqori sport natijalariga hamma bolalar ham crisha olmaydilar. Ammo har bir shug'ullanuvchi vijdonan, muntazam ravishda maqsadga yo'naltirilgan mashg'ulot-lar jarayonida o'zini yaxshi rivojlantirishi mumkin.

7. Mavzu: Jismoniy daqiqalarning ahamiyati, o’tkazish va taxlil qilish.

Reja:

1. 
   Jismoniy daqiqalarning ahamiyati
   
2. 
   Jismoniy tarbiya daqiqalari uchun mashqlar majmuasi
   

Jismoniy daqiqalar (qisqa muddatli jismoniy mashqlar) o`rta, katta va tayyorlovchi guruhlarida mashg’ulotlar o`rtasidagi tanaffusda, shuningdek dars jarayonining o`zida o`tkaziladi.
Jismoniy daqiqaning ahamiyati bola faloliyati va xolatini harakat faolligi orqali almashtirishdan iborat bo`lib, u charchoqni yozadi, bolaning emotsional ijobiy holatini tiklaydi.
Agar bola mashg’ulot jarayonida nisbatan harakatsiz turib qolsa toliqish yuzaga keladi. Toliqish bir xil ish, shuningdek mashg’ulot yuklamasini buzilishi tufayli kuchayadi, bu bolalarning e’tiborini susaytiradi. Bu bosh miya po`stlog’ida rivojlanadigan tormozlanish va bolaning o’quv materialini o`zlashtirish qobiliyatining susayishi bilan izohlanadi. U chalg’iy boshlaydi, diqqat faolligi, idroki susayadi. Bu belgilarning barchasi faoliyatni o`zgartirish zarurligini ko’rsatadi.
Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, hatto 6 yoshli bolalar ham 20 daqiqagina nisbatan harakatsiz va diqqatni jamlab tura olar ekanlar; shu muddatdan so`ng ular toliqish tufayli bilimlarni yaxshi o’zlashtirish va ko’nikmalarni egallashga qodir bo`la olmaydilar.
Jismoniy mashqlarni bajarish mushak ishini faolashtiradi, bu o`z navbatida qon aylanishini kuchaytiradi va oqibatda yurak ishining, nafas olishning intensivligini oshiradi, miyaning qon bilan ta’minlanishini faollashtiradi. Bularning hammasi birgalikda bola psixikasi emotsional – ijobiy holatning shakllanishiga, diqqatning, aqliy faoliyat va umumiy jismoniy holatning oshishiga ta’sir qiladi. Charchoq yo`qoladi, bola dam oladi va yana ishtiyoq bilan shug’ullana boshlaydi.
Jismoniy daqiqalar tarkibiga 10-15 marta sakrash, 10-12 marta cho`qqayib o`tirish yoki turgan joyida yugurish (30-40 sekund) kiradi. Jismoniy daqiqalari o`z ichiga yelka kamari va qo’llarga mo’ljallangan 2-3 ta mashq, tortilish, egilish va gavdani burish mashqlarini oladi. Jismoniy daqiqalar 2-3 daqiqa davom etadi.

Jismoniy tarbiya daqiqalari uchun mashqlar majmuasi. Tik turish mashqlar

1. Qo'llaringizni yuqoriga ko'taring, oyog'ingizni orqaga oling, nafas oling; boshlang'ich pozitsiyasiga qaytish (asosiy pozitsiya - nafas olish). Boshqa oyoq bilan ham xuddi shunday.
2. I. p. - oyoqlari elkalarining kengligida, qo'llar kamarda. 1-2 - tirsaklarni yon tomonlarga yoyib, elkama pichoqlarini birlashtiring - nafas oling; 3-4 - boshlang'ich pozitsiyasi - nafas olish.
3. Oyoq barmoqlariga to'g'ri orqa bilan cho'zing (to'piqlarga tushmang). Tizlaringizni yon tomonlarga, qo'llaringizni oldinga yoki yon tomonlarga 1-2 marta yoying, asta-sekin orqaga va 3-4 ga qayting. NS.
4. I. p. Oyoqlar yelka kengligida, qo‘llar yelkaga. Yelka bo'g'imlarida orqaga aylanish.
5. I. p. - oyoqlari elkalarining kengligida, qo'llar elkalariga. To'g'ri orqa bilan tanani oldinga buring.
6. “Tegirmon”. Qo'llarni orqa tomonda (tepada, keyin o'ngda, keyin chap qo'lda) bog'lang.
7. I. p. - oyoqlari elkalarining kengligida, qo'llar yon tomonlarga. Qo'llarning orqaga aylanishi.
8. To'g'ri qo'llarni yon tomonlardan yuqoriga ko'tarish - nafas olish. I sahifasiga qaytish. n. - nafas olish.
9. I. p. - oyoqlari elkalarining kengligida, qo'llar orqa tomonda. Nafas olayotganda tananing yon tomonga egilishi.
10. Yerdagi skameykada yoki teskari skameykali relsda yurish. Qo'llar yon tomonlarga, boshiga bir qop qum (og'irligi yoshga va fitnesga qarab farq qiladi).
Darsda charchoqni oldini olishga, kuchni tiklashga yordam beradigan yana bir nechta mashqlar misollari. Ular juda sodda va samarali, ularni bajarish uchun maxsus jihozlar talab qilinmaydi va shuning uchun ular sinfda, jismoniy tarbiya dasturida bajarilishi mumkin.
Diqqatni safarbar qilish uchun mashq qiling.
I. p. - tik turgan, qo'llar tananing bo'ylab. 1 - kamarda o'ng qo'l; 2 - kamarda chap qo'l; 3 - elkada o'ng qo'l; 4 - elkada chap qo'l; 5 - o'ng qo'l yuqoriga; 6 - chap qo'l yuqoriga; 7-8 - bosh ustida qo'l urish; 9 - chap qo'lni elkasiga tushiring; 10 - elkada o'ng qo'l; 11 - kamarda chap qo'l; 12 - kamarda o'ng qo'l; 13-14 - sonlarga qo'l urish. 4-6 marta takrorlang. Temp - 1 marta sekin; 2-3 marta - o'rtacha; 3-4 - tez; 1-2 sekin.
1. Tik, poshnalar birga, paypoqlar bir-biridan ajralib, yelkalarni o'g'irlash, yelka pichoqlarini ulash, qorinni tortish, iyakni ko'tarish.
2. Yurish normal holat, holatni kuzatish.
3. Oyoq barmoqlarida yurish, qo'llar boshning orqasida.
4. To'piqda yurish, kamarda qo'llar.
5. Oyoqning tashqi chetida yurish, barmoqlar ichkariga qo'yilgan, qo'llar belda, tirsaklar orqaga tortilgan.
Miya qon aylanishini yaxshilash uchun mashqlar .
I. p. - o'tirish, kamarga qo'llar. 1 - boshni o'ngga burish; 2 - SP, 3 - boshni chapga burish; 4 - va. NS.; 5 - boshingizni oldinga egib, 6 - va. p. 4-6 marta takrorlang. Tezlik sekin.
Qo'lning kichik mushaklaridan charchoqni yo'qotish uchun mashqlar .
I. p. - o'tirish, qo'llar yuqoriga ko'tarilgan. 1 - qo'llarni mushtga siqish; 2 - cho'tkalarni echib oling. 6-8 marta takrorlang, so'ngra qo'llaringizni pastga tushiring va qo'llaringizni silkiting. O'rtacha sur'at.
Ko'zlar uchun mashq
Bosh og'rig'i ko'pincha ortiqcha ish yoki ko'zning g'ayrioddiy kuchlanishidan kelib chiqadi. Ushbu mashq eng sodda va ko'z mashqlarini muntazam ravishda bajarish odatini rivojlantirish uchun mo'ljallangan. Ko'zlaringizni keng oching. Chegaragacha qarang, ko'zingizni bir soniya ushlab turing. Keyin ko'zingizni o'ngga chegaraga olib boring, bu pozitsiyani bir soniya ushlab turing. Bundan tashqari, ko'zlar chegaraga tushib, bir soniya, so'ngra butunlay chapga, shuningdek, bir soniya mahkamlanadi. Ko'zlaringizni keng oching. Mashqni soat yo'nalishi bo'yicha 10 marta va soat sohasi farqli ravishda bir xil miqdorda bajaring.