Reja: Maktab bolalar xorining muayyan turlari Qo’shiq o’rgatish uslublari

Tovush tayanchi.

Tovush tayanchi bu nafasning tekis va bosim bilan chiqishi, tejab sarflanishi, ovoz paydo bo’lishi paytda tovushga aylanadi. “Tayanch” italyancha so’z bo’lib, “appagyaru” tovushni ushlab turish ma'nosini bildiradi. Xor jamoasida tovush tayanchini hosil qilish sezgisini vokal tarbiyaning muhim va hal qiluvchi еlementi hisoblanadi. U xorda barqaror intanatsiyani yuzaga keltiradi.

                               Tovush atakasi (hujumi).

Nafas olish tugab, tovushning boshlanishi ataka deyiladi.Ataka italiancha “attacarе”-hujum qilmoq, degan ma'noni bildiradi.

Ataka so’zi vokal-xor, shuningdek, boshqa musiqa janrlarida qo’llaniladi.Vokal-xor ijrochiligida yumshoq, qattiq va nafas olingandan so’nggi ataka turlari bo’ladi.

Tovushning yumshoq, mayin boshlanishi yumshoq ataka deyiladi. Yumshoq atakada ovoz pardalari nafas chiqa boshlashi bilan kuchsiz jipslashadi. Tovushning qattiq, qo’qqisdan paydo bo’lishi (chiqishi) qattiq ataka deyiladi Qattiq atakada ovoz pardalari nafas chiqishdan oldin qa ttiq jipslashadi..                                                                           

Nafas olingandan so’nggi atakada ovoz pardalari nafas chiqa boshlagandan so’ng kuchsiz jipslashadi. Bunday ataka kam (ojizlik, qo’rqoqlik ifodalari uchun) qo’llaniladi.

Tovush atakasi asarning harakteriga bog’liq bo’ladi. Ataka ifodali ijro vositasi hisoblanadi. Shuning uchun ham, asar harakteriga mos ovoz tembri ishlatiladi.

Tovush atakalarini o’zlashtirishda ovozni har doim yumshoq atakadan ovozning kengligiga, mayinligiga, “niqobdor”ligiga tеzroq еrishiladi. Aksincha, kuchli tovush hosil qilish yaxshi natija bermaydi.

Yumshoq atakadan foydalanganda tovush “tayanch”siz, majhul bo’lmasligi kerak. Qattiq ataka marsh harakteridagi asarlarda ko’p qo’llaniladi. Shuningdek,vahima, dahshat, qattiq iztirob chekish, fihon, tantana, sholik kabi ifodalarda qattiq tovush atakasi qo’llaniladi. Qattiq atakadan tovush hosil qilishda, ta'kidlaganimizdek, ovoz qichqiriqqa o’xshab chiqmasligi kerak, aks holda, ovoz pardalari o’ta jipslashishi mumkin.

Bu hol ovozning buzilishiga olib keladi.

Shunday qilib, tovush hosil qilish va uni shakllantirishda nafas olish va chiqarishni, artikulyatsiya apparatining to’g’ri ishlatilishini honandalar tomonidan yakdillik bilan bir xil bajarilishiga еrishish lozim.

Keyingi masala еsa, ushbu hosil bo’lgan  tovushning sofligiga еrishish (hususan, yuqori registrda), ya'ni tovushni yuqori pozitsiyada kuylash, buning uchun bosh rezonatordan foydalanish xor a'zolarining malakalarini o’stiradi.

Tovushning yuqori pozitsiyasi yoki yuqori pozitsiyada kuylash vokal-xor ijrochiligining еng muhim komponentidir. Yuqori tovush pozitsiyasiga еga bo’lmagan har qanday xor yoki honanda to’g’ri va aniq intonatsiyaga еga bo’lmaydi.