Reja: Madaniyatning mohiyatini bilish «Sivilizatsiya» atamasi va madaniyat

Temperament va faoliyatning individual xususiyatlari.

Temperament va layokatlar individning dinamik o’zgaruvchan psixik faoliyati jarayonini ta’minlovchi sifatlarni o’z ichiga oladi. Odam temperamentiga aloqador sifatlarining o’ziga xosligi shundaki, ular odam bir faoliyatdan, e’motsional xolatdan, malakadan (kasbdan) boshqasiga utgan paytlarida reaktsiyalarning e’giluvchan va dinamikligini ta’minlaydi. Individga xos dinamik fazilatlar o’zaro ichki boglanishga e’ga bo’lib, o’ziga xos tuzilishini tashkil e’tadi.

Psixikaning individual jixatdan o’ziga xos, tabiy shartlashgan dinamik kurinishlari majmui kishining temperamenti deb ataladi. Boshqacha qilib aytganda temperament-shaxs faoliyati va xulkining dinamik va e’motsional-xissiy tamonlarini xarakterlovchi individual xususiyatlar majmuidir.

Temperament-xususiyatlari shaxsning ichki to’zilmasi bilan bevosita bog’liq bo’lib, ularining namoyon bo’lishi uning kankret vaziyatlariga munosabatini, e’ktsremal vaziyatlarda o’zini qanday tutishini belgilab beradi. Ms: e’ng kuvonchli yoki gamgin damlarda , dutsi xiyonat qilganda, yaqin kishilari ulganda va x. xolatlarda beixtiyor namoyon bo’ladigan reaktsiyalar uning temperamentidan kelib chiqadi.

Temperament odamning ijtimoiy ob’ektlarga nisbatan «sezgirligini» tarbiyalaydi, professional maxorat va kasb malakasining oshishiga yordam beradi. Demak bu individual xususiyatga e’ga bo’lgan jarayon xisoblanadi.

E’ramizdan ilgari II asrda yashagan rimlik anatom va vrach Galen birinchi bo’lib temperamentlarning tasnifini yaratadi va uni 13 turga bo’ladi.

Gippokrat (e’ramizdan oldingi V asrda) organizimning xolatini asosan odam organizimdagi siyukliklarning (kon, limfa, ut) larning mikdoriy nisbatiga bog’liq deb xisoblaydi.

Qiyinchilik tibbiyot olimlari tamonidan bu klasifikatsiya 4taga qisqartirildi:

1. 
   Sangvinik- (konning ko’pligi)
   
2. 
   Xalerik- (sarik ut ko’pligi)
   
3. 
   Felegmatik-(limfa ko’pligi)
   
4. 
   Melanxolik-(kora ut ko’pligi)
   

Keyingi vaktlarda nems faylasufi I.Kand (XVIII asr oxiri), rus pelogogi, anatomi va vrachi P.F. Lesgaftlar xam temperamentning asosiy xususiyatlari konda deb tushuntirganlar.

E’.Krechmer (nems psixologi, 20 asrning 20 yillarida)-individning psixik tuzilishi tana kontsruktsiyasiga bog’liq deydi. 40- yillarda amerikalik olim U.SHeldon buni garmanal sitsema bilan boshqariladi deb xisoblaydi.

YUkorida takidlagan fikirlarning ayrim kismlarini e’’tiborga olgan xolda inson xulk-atvori dinamikasiga ta’sir e’tadigan barcha ichki sharoitlar albatta miya orqali ta’sir qilishini tan olish muximdir. Xozirgi zamon fani temperamentga oid individdual farklarning sabablarini aynan miyaning, uning kobigi va putslogi otsi funktsional xususiyatlarida, oliy asab faoliyati xususiyatlarida deb biladi.

Temperament-xususiyatlari aslida tugma xisoblansada u ma’lum ma’noda xayot davomida o’zgarib boradi va inson bolasi bir xil temperament bilan tug’ilib shundayligicha kolaveradi.

Akademik I.Pavlov temperament xususiyatlarini belgilab beruvchi 3ta oliy asab tizimi xassalarini ajratgan:

1. 
   Kuch- ya’ni nerv tizimining kuchli ko’zgatuvchilari ta’siriga bardoshi, shunga ko’ra odamlardagi mexnataga yaroklilik, chidam kabi sifatlarning namoyon bo’lishi;
   
2. 
   Muvozanatlashganlik- ya’ni asabdagi tormozlanish va ko’zgalish jarayonlarining o’zaro mutanosibligi, shunga ko’ra, o’zini tuta olish, bosiklik va ularning teskari sifatlari bilan namoyon bo’ladi;
   
3. 
   Xarakatchanlik – ya’ni ko’zgalish va tormizlanish jarayonlaridagi o’zaro almashinish jarayoning tezligi va xarakatchanligi kurinishida aks e’tadi.
   

10. 
    SHAXSNING MALAKA VA ODATLARI
    

Reja:

REJA:

1. 
   «Shaxsning hissiy holati» tushunchasi
   
2. 
   «Iroda» tushunchasi va uning jarayonlari
   
3. 
   Shaxsning irodaviy fazilatlari va ularning shakilanishi