Reja: Kuchlanganlik chiziqlari va ularni o’tkazish qoidalari

10.3.MAVZU: ELEKTR MAYDON KUCHLANGANLIGI OQIMI

REJA:

• Kuchlanganlik chiziqlari va ularni o’tkazish qoidalari
• Dielektrik singdiruvchanlik
• Bir jinsli zaryadlangan cheksiz tekislikning elektr maydoni.
• Bir jinsli zaryadlangan shar va sferaning elektr maydoni.

1-savol: Q1 va Q2 zaryadlar orasidagi o’zaro ta’sir kuchi qaysi formula yordamida aniqlanadi

2-savol. Musbat zaryadlangan shisha tayoqcha ipga osilgan jism bilan itarishadi. Jism qanday zaryadlangan

3-savol. Elektronning zaryadi: __________________

4-savol. Elektron bilan atom yadrosi orasida qanday o’zaro ta’sir kuchi mavjud
AQLIY HUJUM
Kuchlanganlik chiziqlari va ularni o’tkazish qoidalari
Fazoda elektr maydon kuch chiziq­larini o’tkazish uchun quyidagi shart­lar bajarilishi kerak:
– kuch chizig’i­ning ixti­yo­riy nuq­ta­si­ga o’tkazilgan urinma elektr may­donning shu nuq­tasidagi kuchlan­ganlik vektori bi­lan mos tushishi kerak;
– kuch chiziq­la­ri­ning zichligi elek­tr maydon kuchlanganligining shu soha­dagi qiymatiga proportsio­nal bo’lishi kerak.
Bu ikki shart asosida elektr maydonini grafik ravishda tasvir­lash mumkin.
Har bir nuqtasiga o’tka­zilgan urinmalarning yo’nali­shi
kuchlan­gan­lik vektorining yo’na­li­shi­ga mos keluvchi
uzluksiz chiziqlar kuchlanganlik (qisqacha kuch)
chiziqlari deb ataladi.
YANGI MAVZU BAYONI
Dielektrik singdiruvchanlik
Dielek­trik ichida­gi maydon kuchlan­ganligi vakuumda­gi maydon kuchlangan­ligidan necha marta kichik ekanligini ko’rsa­tadi.
Bir jinsli dielektrik ichida joylashgan zaryadlar orasida­gi o’zaro ta’sir kuchi vakuumdagi ta’sir kuchidan  marta kichik bo’la­di
Dielektrik singdiruvchanlik o’lchamsiz kattalikdir. U maydon kuchlanganligi (yoki ta’sir kuchi) ning vakuumdagiga nisbatan necha marta farq qilishini ko’rsatadi.
Bir jinsli zaryadlangan cheksiz tekislikning elektr maydoni
Sirtning birlik yuzasiga to’g’ri keladigan zaryadning miqdori­ga zaryad sirt zichligi deyiladi
XBS da zaryad sirt zichligi
Tekis zaryadlangan cheksiz tekislik hosil qilgan elektr maydon kuchlan­ganligi zaryadning sirt zichligi orqa­li quyidagicha ifodalanadi

Bir tekis zaryadlan­gan cheksiz tekislik hosil qilgan may­don­ning kuchlangan­li­gi fazoning ixti­yo­riy nuqtasida bir xil qiymatga ega bo’­lib masofaga bog’liq emas (E1=E2=…=E6).

Bir jinsli zaryadlangan shar va sferaning elektr maydoni

Zaryadlangan shar va sfera hosil qilgan maydon kuchlanganligini nuqtaviy zaryad hosil qilgan maydon kuchlanganligini kabi bo’ladi
Shar yoki sferaga berilgan zaryad o’zaro itarishish kuchi tufayli zaryad faqat ularning sirti bo’ylab taqsim­lan­ganligi uchun ularning ichidagi (rMustahkamlash
Mustaqil ishlash uchun masalalar
1.Radiusi 1 m va zaryadi 2 nC bo’lgan sfera dielektrik singdiruv­chan­ligi 2 ga teng bo’lgan muhitda joy­lashgan. Sfera sir­tidan 1 m uzoqlik­dagi nuqtaning kuchlan­gan­ligini aniq­lang.
2. Tomonlari a bo’lgan teng tomonli uch­bur­chakning uchlariga uchta bir xil q musbat zaryadlar joylashtirilgan. uchburchak tomon­lari o’rtasidagi elektr maydon kuchlangan­ligi qanchaga teng va qanday yo’nalgan?
3. Agar bo’shliqdagi cheksiz Yassi plas­tin­ka­da zaryadning sirt zichligi 35,4 nC/m2 bo’l­sa, uning maydon kuch­langanligi nimaga teng bo’ladi?