Reja: Koordinatsion nazariya. Koordinatsion birikmalarni nomlanishi

CN
Fe
K
-kaliy gеksasianotеmir (II) 
]
)
(
[
6
3
CN
Fe
K
-kaliy gеksasianotеmir (III) 
3
6
2
]
)
(
[
Cl
O
H
Al
-gеksaakvoalyuminiy xlorid
4. Markaziy ionning oksidlanish darajasini nomlash. Markaziy ionning oksidlanish 
darajasini ko’rsatish uchun uni qavs ichida lotin raqamlari bilan ifodalanadi. Masalan: 
)
](
)
(
[
2
3
OH
NH
Cu
-diamminmis (I) gidroksid 
5.Bir koordinatsion markazni ikkinchisi bilan bog’lab turuvchi «ko’prik» vazifasini 
bajarayotgan gruppalarni atashda ularning oldiga μ-harfi qo’yiladi. Masalan: 
OH
OH
(H
2
O)
4
Fe
Fe(H
2
O)
4
(SO
4
)
2
-di -

-gidroksooktaakvoditеmir (III)-sulfat 
K
4
(C
2
O
4
)
2
Cr
OH
OH
Cr(C
2
O
4
)
2
-kaliy di -

-gidroksotеtra-oksalatodixrom (III) 
6. Gеomеtrik izomеrlarni nomlanishida ularning raqam bеlgilaridan yoki sis- va trans-
tеrminlaridan foydalaniladi. 
H
3
N
Pd
NH
3
Cl
Cl
1
2
3
4
Trans-dixlordiammin-palladiy(II) yoki 1,3-dixlordiamminpalladiy (II) 
Oktaedrik koordinatsion birikmalarni nomlashda ham raqam bеlgilardan va trans-, sis-
tеrminlardan foydalaniladi. Masalan: 
Rh
NH
3
Br
Br
NH
3
NH
3
H
3
N
+
-sis—dibromotеtraamminrodiy (III) ion. 
Biz koordinatsion birikmalarni kation, anion va neytral koordinatsion birikmalar deb uch 
sinfga bo’lgan edik. Lekin Verner nazariyasi yaratilgan davrda barcha koordinatsion birikmalarni 
ularning hosil bo’lish sxemasiga qarab quyidagi ikkita katta sinfga bo’lingan: a) biriktirib olish 
mahsulotlari, b) singdirilish mahsulotlari. Masalan, agar 
3
BF
ga 
HF
qo’shilsa, biriktirib olish 
mahsuloti hosil bo’ladi: 
 
4
3
BF
H
HF
BF


 
Bu reaksiyada 

F
ioni ichki qavatda qoladi. Singdirilish mahsulotlari: mis xloridga 
ammiak qo’shilganida mis bilan ikkita xlor orasiga 
3
4
NH
go’yo «pona» bo’lib joylashadi:
 

---

7 




2
4
3
3
2
4
Cl
NH
Cu
NH
CuCl


Reaksiya natijasida xlor ionlari mis ionidan uzoqlashib, koordinatsion birikmaning sirtqi 
sferasiga o’tadi. 
Ba’zi koordinatsion birikmalar borki, ularni ham biriktirish, ham singdirilish mahsulotlari 
jumlasiga kiritish mumkin. Hozirgi vaqtda koordinatsion birikma tarkibidagi ligandlarning 
xillariga qarab barcha koordinatsion birikmalar quyidagi sinflarga ajratiladi: 
1
.Aminat va ammiakatlar:.
Bular o’zining ichki sferasida ammiak yoki boshqa organik 
aminlar bo’lgan koordinatsion birikmalardir. Bu birikmalarda markaziy atom bilan ligandlar azot 
atomlari orqali bog’langan bo’ladi. Ammiak molekulasining har biri bittadan koordinatsion 
o’rinni egallaydi. Shuning uchun ichki sferada bo’ladigan ammiak molekulalar soni markaziy 
ionning koordinatsion soniga bog’liq bo’ladi. 
Mis, 
nikel, 
kobalt 
kabi 
elementlar 
juda 
barqaror 
ammiakatlar hosil qiladi. 
Organik aminlardan etilendiamin va piridin (