Reja: Kompyuter va internet

Sayohat va transport

Hozir ko'plab zamonaviy pasportlar mavjud biometrik pasportlar, ichiga o'rnatilgan mikrochip raqamlangan fotosurat va ism, jins va tug'ilgan sana kabi shaxsiy ma'lumotlarni saqlaydigan. Bundan tashqari, ko'proq mamlakatlar^[qaysi?] tanishtirmoqdalar yuzni aniqlash texnologiyasi kamaytirish shaxsga oid firibgarlik. Elektron pasportning joriy etilishi chegara rasmiylariga yordam berdi^[qaysi?] pasport egasining shaxsini tasdiqlashda, shu bilan yo'lovchilarni tezda qayta ishlashga imkon beradi. AQShda rejalar amalga oshirilmoqda Buyuk Britaniyava Avstraliya ham retinali, ham SmartGate kiosklarini joriy etish barmoq izlarini aniqlash texnologiya.^[4]

Bundan tashqari, elektron haydovchilarning litsenziyalari xuddi shu texnologiya asosida ishlab chiqilmoqda. Masalan, Meksikaning litsenziyalash organi (ICV) smart-karta platformasidan foydalanib, birinchi elektron haydovchilar guvohnomasini shaharga berdi. Monterrey, holatida Nuevo-Leon.^[5]

Aviakompaniya sanoati an'anaviy qog'ozli chiptalardan foydalanishdan foydalanishga o'tmoqda elektron chiptalar (elektron chiptalar). Bu aviakompaniyalar bilan hamkorlikda onlayn tarzda kredit karta operatsiyalarini amalga oshirishda erishilgan yutuqlar tufayli amalga oshirildi. Shaharlararo avtobus kompaniyalari^[qaysi?] bugungi kunda elektron chiptalarni sotish operatsiyalariga o'tmoqdalar.

Yuk tashish kompaniyalari^[qaysi?] qabul qildilar RFID (Radio Frequency Identification) texnologiyasi samarali, raqamli himoyalangan, kuzatuv moslamasi. A dan farqli o'laroq shtrix kod, RFIDni 20 metrgacha o'qish mumkin. RFID tomonidan ishlatiladi FedEx ^[6] va UPS.

Sog`liqni saqlash

Bugungi kunda barcha tibbiyot xodimlari va tibbiy sug'urta kompaniyalar Internetdan yaxshilangan mahsulotlar va xizmatlarni taqdim etish va xarajatlarni kamaytirish uchun foydalanadilar.

Sog'liqni saqlash kompaniyasi Humana bilan sheriklar WebMD, Oracle korporatsiyasi, EDS va Microsoft uning a'zolariga sog'liqni saqlash yozuvlariga kirish huquqini berish, shuningdek sog'liqni saqlash rejalari haqida umumiy ma'lumot berish.^[7] Bemorlarning yozuvlari tobora xavfsiz ichki tarmoqlarga joylashtirilib, qo'shimcha saqlash joyiga bo'lgan ehtiyojni engillashtiradi.

Xavfsiz kirish

The Federal qidiruv byurosi, Markaziy razvedka boshqarmasiva Pentagon, barchasi o'zlarining har qanday binolari uchun xavfsiz boshqariladigan kirish texnologiyasidan foydalanadi. Biroq, ushbu texnologiya shaklidan foydalanish tadbirkorlik dunyosiga tarqalmoqda. Raqamli xavfsiz boshqariladigan kirish texnologiyasining rivojlanishidan foydalanayotgan kompaniyalar soni ko'paymoqda. Masalan, GE ning ACUVision kompaniyasi kirishni boshqarish, signalizatsiya monitoringi va raqamli yozib olish uchun bitta panelli platformani taklif etadi.^[8]

Yangi yondashuvlar tarmoqni birlashtiradi DVR aqlli qobiliyatlar kirishni boshqarish va signalni nazorat qilish panelining ishlashi bitta tasvirni qayta ishlash dastur. Ba'zi tizimlar^[qaysi?] endi raqamli raqamni birlashtiring video monitoring/ yozib olish / ijro etish, kirishni boshqarish va kirishni aniqlash bitta panel echimida funksionallik. Ushbu integral raqamli video yozuvlar va kirishni boshqarish platformalari yordamida xavfsizlik xodimlari signal sharoitlari va karta egalarining faoliyati bilan bog'liq bo'lgan jonli va saqlangan videoni namoyish qilishlari mumkin.

Yangiliklar

29 iyun kuni Toshkent shahrida Axborot xavfsizligi bo‘yicha MDH Xalqaro ekspertlar forumi o‘tkazildi.

Tadbir O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi va MDH Ijroiya qo‘mitasi ko‘magida tashkil etildi.

Chet ellik ishtirokchilarning onlayn aloqasi bilan gibrid formatda tashkil etilgan axborot xavfsizligi masalalari bo‘yicha muloqotda Hamdo‘stlik mamlakatlaridan 60 dan ortiq mutaxassislar to‘plandi.  Unda MDH davlatlarining xalqaro tashkilotlari, diplomatik vakolatxonalari va etakchi tahlil markazlari vakillari hamda tegishli vazirlik va idoralar rahbarlari ishtirok etishdi.

Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti mutaxassislaridan tashqari, Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi, Markaziy Osiyo xalqaro instituti, Xalqaro aloqalar axborot-tahlil markazi va Rivojlanish strategiyasi markazining mutaxassislari jalb qilingan.

Kun tartibidagi barcha masalalarni ko‘rib chiqish uchun forum ishi quyidagi masalalar bo‘yicha 4 sessiyaga bo‘lingan:

 - raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish sharoitida axborot xavfsizligini ta’minlash;

 - AKTdan foydalangan holda jinoyatchilikka qarshi kurashish;

 - axborot infratuzilmasi ob’yektlarini texnik himoya qilish va kiberjinoyatlarni tergov qilish;

 - axborot muhitida inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish.

Keyingi o‘n yillikdagi hamkorlik uchun asos bo‘lgan ushbu hujjatlarda axborot xavfsizligi va AKT sohasidagi jinoyatchilikka qarshi kurash, raqamli iqtisodiyot va raqamli ko‘nikmalarni rivojlantirish bo‘yicha hamkorlikni chuqurlashtirish o‘zaro hamkorlikning eng talab qilinadigan yo‘nalishlari bo‘lib qolishi qayd etilgan.

Shu munosabat bilan, ishtirokchilarning fikriga ko‘ra, O‘zbekiston Prezidentining forumni o‘tkazish to‘g‘risidagi muhim va o‘z vaqtida tashabbusi raqamlashtirish sohasidagi so‘nggi tendensiyalar va yutuqlar, ilg‘or milliy tajribalar to‘g‘risida fikr almashish uchun kiber tahdidlarga qarshi kurashish ekspert maydonini yaratish imkoniyatini beradi..

Ta’kidlandiki, 2020 yilda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan «Raqamli O‘zbekiston – 2030» strategiyasi tasdiqlandi va izchil amalga oshirilmoqda, bu mamlakat uchun bir qator yutuqlarni o‘z ichiga oladi.  Hujjatga muvofiq telekommunikatsiya, kommunal xizmatlar, iqtisodiyotning real sektori, sog‘liqni saqlash, davlat kadastri va boshqalarga raqamli texnologiyalarni joriy qilish bilan bog‘liq uzoq muddatli masalalarning keng doirasi hal qilinmoqda.

Tadbir ishtirokchilari ta’kidlaganidek, kelgusi uch yil davomida hududlar va tarmoqlarni raqamli o‘zgartirish bo‘yicha 1627 ta loyihani amalga oshirish belgilangan. Shu bilan birga, bugungi kunga qadar maktabgacha ta’lim muassasalari va sog‘liqni saqlash muassasalarining yuqori tezlikdagi internet aloqasini qamrab olish darajasi 100 foiz ga yetkazildi.

2021 yilda barcha maktablar tarmog‘iga, shuningdek fuqarolarning mahalla yig‘ilishlariga (10 mingga yaqin yig‘ilishlar) kirishni ta’minlash rejalashtirilgan.

Uyali aloqa uchun tayanch stansiyalar tarmog‘ining rivojlanishi mamlakat aholisining 98 foiziga, shu jumladan tezkor aloqaning 90 foizigacha uyali aloqa xizmatlarini ko‘rsatish (qamrov doirasini ko‘paytirish) uchun sharoit yaratishga imkon berdi.  2017 yildan 2020 yilgacha Internet tezligi 3,5 baravar oshdi.  2020 yilda «Bir million dasturchi» loyihasi doirasida 120 mingdan ortiq talabalar o‘qitildi.  2020-2022 yillarda axborot texnologiyalari va kommunikatsiya sohasiga 498,1 million dollar miqdorida investitsiyalar jalb qilish rejalashtirilgan.

2020 yilda O‘zbekistonda internetdan foydalanuvchilar soni 22,5 million kishiga yetdi, bu 2016 yilga nisbatan deyarli 17 foizga ko‘pdir (17,9 million kishi).  Shu davrda optik tolali aloqa liniyalarining ishlashi 2,5 baravar oshdi, ularning umumiy uzunligi 55,6 ming km ga yetkazildi, 2016 yilda esa bu ko‘rsatkich 22 ming km ni tashkil etdi.

2020-2022 yillarda butun mamlakat bo‘ylab aholi punktlarini internet bilan qamrab olish darajasini oshirish, xususan, keng polosali ulanish portlarini 2,5 million donaga yetkazish, 20 ming km optik-tolali kabellarni yotqizish va uyali aloqa tarmoqlarini rivojlantirish orqali aholining mobil internet bilan qamrovini 95 foizgacha oshirish rejalashtirilganligi ta’kidlandi.

Ishtirokchilarning e’tiborini bugungi kunda raqamli iqtisodiyotning mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 2,2 foizni tashkil etishiga qaratildi.  Raqamli iqtisodiyotning O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotidagi ulushini 2023 yilga qadar ikki baravar, elektron hukumat xizmatlari ulushini esa 2022 yilga kelib 60 foizgacha oshirish rejalashtirilgan.

Hozirgi kunda respublikada raqamli iqtisodiyot va elektron hukumat elementlarini izchil joriy etishga, shuningdek, bank sektorini raqamlashtirishga qaratilgan 260 dan ortiq loyihalar amalga oshirilmoqda.  Tadbirkorlik sub’yektlari va tadbirkorlar uchun bir zumda to‘lovlar tizimi 24/7 ishga tushirildi.

Forum natijasida ishtirokchilar Hamdo‘stlik davlatlari hukumatlari uchun innovatsion rivojlanish strategiyasini, shu jumladan axborot va kiber xavfsizligini ta’minlash, rivojlanishni huquqiy, tashkiliy va texnik jihatdan ta’minlash masalalarini samarali amalga oshirish bo‘yicha raqamli iqtisodiyot, shuningdek, ushbu yo‘nalishda ixtisoslashgan mutaxassislarni tayyorlash borasida amaliy takliflarni o‘z ichiga olgan yakuniy hujjatni qabul qildilar.

Adabiyotlar

1. 
    Internet xavfsizligi markazi. "Internet xavfsizligi markazi". cisecurity.org.
   
2.