Reja: Kirish Monopoliya mohiyati va uning turlari

Mavzu: Monopoliya nazariyasi va bozor hokimiyati muammolari
Reja:
Kirish
1. Monopoliya mohiyati va uning turlari.
2. Rivojlanayotgan mamalakatlardagi monopol tashkilotlar faoliyati tahlili.
3. Monopol bozorlarning asosiy iqtisodiy muammolari.
4. Monopoliyaga qarshi kurashishda O’zbekistonda olib borilayotgan islohotlar.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: bugungi kunda Respublikamiz hududida turli sohalar bo’yicha bir necha ishlab chiqaruvchi, xizmat ko’rsatuvchi korxona-tashkilotlar mavjud. Shu bilan bir vaqtda o’z sohasida yagona xizmat ko’rsatuvchi hisoblangan tashkilotlar ham mavjud. Bu albatta, nafaqat ishlab chiqarish va sotishdagi hukmronlikka, balki, iqtisodiyot sektoridan tushuvchi Davlat budjeti daromadiga ham ta’sir ko’rsatadi. Mavzuning dolzarbligi ham ana shu masala haqida fikr yuritishdan iborat, chunki erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida monopoliya asosiy negative rol o’ynaydi. Davlatning asosiy vazifasi esa aynan shu nuqtaga qaratiladi.
Ushbu kurs ishining tadqiqot obyekti: Monopoliya va uning oldini olishda Davlat ishtiroki.
Kurs ishining asosiy maqsadi: Erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida monopoliyaga qarshi islohotlarni amalga oshirish.
Iqtisodiyotda monopollashuv tamoyillari kuchayib borishi bilan raqobat cheklanadi. Shu sababli raqobatchilik muhitini vujudga keltirishda davlat kam qatnashadi. Bu davlatning monopoliyalarga qarshi siyosatida o’z aksini topadi. Har bir mamlakatdagi aniq vaziyat, ya'ni iqtisodiyotning monopollashuv darajasi, uning miqyosi va xarakteriga qarab, bu siyosat erkin raqobat muhitini yangidan yaratish, uni saqlab qolish, zarur bo’lganda qaytadan tiklash, raqobat usullarini qaror toptirishga qaratiladi
Jahon mamlakatlari tajribasi ko’rsatadiki, monopoliyalarga qarshi qonunchilik, asosan, quyidagi yo’nalishlar bo’yicha shakllanadi: 1) ishlab chiqarish (tarmoq) ni boshqaruvchi qonunlar. Bu qonunlarga ko’ra, hech bir korxona (korporatsiya) biror turdagi mahsulot ishlab chiqarishning yarmidan ortig’ini nazorat qilishga haqli bo’lmaydi; 2) barcha yirik korporatsiyalar ishtirokchilari boshqa korporatsiyalar aksiyalarining ma'lum cheklangan miqdordan ortig’iga ega bo’la olmasligi kerak; 3) baholarni bozor muvozanati belgilagan darajadan yuqori yoki past tutib turish, narx ustidan kelishib olishni taqiqlovchi kartellarga qarshi qonunlarni joriy qilish. Milliy iqtisodiyotda davlatning monopoliyalarga qarshi siyosati raqobat oldidan shakllanib bo’lgan mamlakatlarda raqobatchilik muhitini takomillashtirish, bozor iqtisodiyotiga o’tayotgan mamlakatlarda esa bu muhitni yangidan shakllantirishga qaratiladi.
O’zbekistonda davlatning raqobatchilik muhitini shakllantirishga qaratilgan siyosatida xususiylashtirish, davlat mulki hisobidan mulkchilikning boshqa shakllarini vujudga keltirish asosiy o’rin tutadi. Xususiylashtirish natijasida mulk egalari qo’liga topshirilgan taqdirda, ko’p tarmog’li iqtisodiyot va raqobatchilik muhiti vujudga keladi. Raqobatning amal qilishi ma'lum shart-sharoitlarning mavjud bo’lishini taqozo etadi. Bunday shart-sharoitlar faqat bozor munosabatlari qaror topgan muhitda mavjud bo’lishi mumkin.
Shunday ekan, bozor iqtisodiyotini yuzaga keltirish ayni vaqtda raqobatchilik muhitining shakllanishini ham bildiradi.