|
2.2.1848-yildagi Germaniyada inqilobning sabablari va maqsadlari.
Germaniya inqilobining asosiy sababi - o`rta asr feodal tartiblarning kapitalizm taraqqiyotiga hamon to`siq bo`lib kelayotganligi edi. Buning natijasida Germaniyada siyosiy tarqoqlik hukm surdi. Oqibatda yagona umumiy bozor vujudga kelmadi. Sanoat va qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishi boshqa ilg`or davlatlardan orqada qoldi. Zo`ravonlikka asoslangan davlat apparati har qanday hur fikrni qatag`on qilar edi. Bu omillar Germaniyada ham inqilobning yetilishiga olib keldi. Inqilobning asosiy maqsadi, Germaniyaning siyosiy tarqoqligiga barham berish va feodal tartiblarni tugatish edi. Inqilobga burjuaziya rahbarlik qildi.1 U konstitutsiyaviy monarxiya tarafdori edi. Mayda va o`rta burjuaziya, ishchilar, ziyolilar inqilobning harakatlantiruvchi kuchini tashkil etdi. Yevropaning boshqa davlatlarida 1847yilda yuz bergan iqtisodiy inqiroz Germaniyani ham chetlab o`tmadi. Bu inqiroz ishsizlikning ko`payishiga, ish haqining pasayishiga olib keldi. Barcha tovarlar, jumladan, oziq-ovqat mahsulotlari narx-navosi ko`tarilib ketdi. 1847- yilda Germaniyada och qolgan aholi ko`chaga chiqdi. Hukumat davlat xazinasi bankro`t yoqasiga kelib qolganligi uchun keskinlikni yumshatishga zarur mablag` ajrata olmas edi. Natijada siyosiy vaziyat yanada keskinlashdi. Fransiyada boshlangan 1848- yilgi fevral inqilobi Germaniyada ham inqilob boshlanishida uchqun vazifasini o`tadi. 18-mart kuni Berlinda qo`zg`olon boshlandi. Berlin ko`chalari barrikadalar bilan qamrab olindi. Tun bo`yi shiddatli ko`cha janglari davom etdi. Prussiya qiroli qo`zg`olonchilarga qarshi kurashayotgan harbiy qismni olib chiqish haqida buyruq berishga majbur bo`ldi. U endi murosa yo`lini izlay boshladi. Qirol burjuaziyaning talabi bilan Millat majlisiga (parlament) saylov belgilashga va Konstitutsiya ishlab chiqishga va'da berdi. Millat majlisi amalda hech qanday tub islohotlarni amalga oshira olmadi. Joriy etilgan Konstitutsiya ham amalda hukmron tabaqalar manfaatiga xizmat qildi. Germaniya burjuaziyasi qirol hokimiyati va katta yer egalari bilan kelishish yo`lini tutganligi buning asosiy sababi bo`ldi. Siyosiy vaziyatning bir oz bo`lsa-da, yumshashiga erishgan qirol hokimiyati inqilobni bostirishga erishdi. Prussiya qirolligi Germaniyada eng kuchli qo`shunga ega bo`lganligi uchun boshqa mayda german davlatlaridagi inqilobiy
harakatni ham bostirishda qatnashdi. Inqilob yengildi, biroq u Germaniyada monarxiya va reaksiyani yemira olmadi. Oqibatda Germaniyada eski feodal tartiblar saqlanib qolaverdi. Mamlakatda siyosiy tarqoqlik hukm suraverdi. Biroq inqilob butunlay izsiz ketmadi. 1848- yilda Prussiya qirolligida Konstitutsiya joriy etilishining o`zi katta siyosiy yutuq edi.
1848-yildagi Germaniy inqilobi Markaziy Yevropaning katta qismlarida burjua-demokratik va milliy qo'zg'olonlarning bir qismi edi. Uning asosiy ichki bahosi Germaniyani birlashtirish, knyazlarning, Germaniya davlatlarining iqtisodiy hayotiga hukmron feodal kuchlarning aralashuviga barham berish, kapitalistik munosabatlarni yanada rivojlantirish uchun yo'l ochish masalasi edi. Germaniyani birlashtirish g'oyasi liberal burjuaziya orasida keng qabul qilindi. Inqilob davrida birinchi butun Germaniya parlamenti - Frankfurt milliy majlisi tashkil qilindi va senzura bekor qilindi. 1848 yil 22 fevralda Parijning o'n ikkinchi shahar okrugida (Franssiyada) isyonchilarni qo'zg'atgan milliy gvardiyaning "islohotchi" ziyofati (muxolifat saylov qonunchiligini isloh qilishni talab qilganligi sababli) taqiqlandi. 1848 yildagi Fransiyadagi inqilob natijasida qirol Lui-Filipp I iste'foga chiqdi.1 Ushbu voqealar Germaniyadagi mart inqilobiga sabab bo'ldi. Katta yig'ilishlar va ommaviy namoyishlar mamlakatning janubi va g'arbida bo'lib o'tdi. Aksariyat aholi matbuot, yig'ilish va Germaniya milliy parlamentining erkinligini talab qildi. Geydelbergda (Baden) 1848 yil 5 martda bir guruh nemis liberallari Germaniya parlamentiga saylovlarga tayyorgarlik ko'rishni boshladilar. Parlamentdan oldingi yig'ilish 31 mart kuni Sankt-Pol shahridagi Frankfurt cherkovida yig'ildi. Uning a'zolari Germaniyaning ko'pchilik knyazliklari tomonidan kelishilgan Germaniya milliy parlamentiga bepul saylovlar o'tkazishga chaqirdilar. Nihoyat, 1848 yil 18 mayda Germaniya parlamenti o'zining birinchi sessiyasini Avliyo Pol cherkovida ochdi. 586 deputat ichida juda ko'p professor (94), o'qituvchilar (30) yoki oliy ma'lumotga ega bo'lganlar (233) bo'lganligi sababli, u "profesional parlament" deb nom oldi. Germaniyadagi voqealar 1848–1849 yillarda Frankfurt milliy majlisiga tegishli bo'lib, unda barcha nemislar delegatlari (585 kishi) ishtirok etdilar. Uchrashuv 1848 yil 15-may kuni ish boshladi. Delegatlar o'rtasida keskin kelishmovchiliklarga qaramay, assambleya imperiya konstitutsiyasini qabul qilishga muvaffaq bo'ldi, unga binoan Germaniya konstitutsiyalar federatsiyasi deb e'lon qilindi. monarxiya, tashkil topganlar. monarx. Konstitutsiyada umumiy fermer xo'jaliklarini tashkil etish ko'zda tutilgan. Quyi palatasi saylov yo'li bilan tashkil etilishi lozim bo'lgan parlament, yuqori palataga esa parlamentlar va yer hukumatlari vakillari kiradi. Maxsus joyda Assambleiya tomonidan kafolatlangan konstitutsiyaning bo'limi tashkil topdi. Ko'pgina nemislar butun Germaniya konstitutsiyasini tan olishga tayyor ekanliklarini bildirishdi. Biroq davlatlar, uni eng muhimlari – Avstriya tomonidan rad etishdi. Imperiya, Prussiya Qirolligi, Bavariya, Saksoniya va Gannover Frederik Uilyam IV Frankfurtlik deputatlar qo'lidan unga taklif qilingan imperator tojini qabul qilishdan bosh tortdi. Uchrashuvlar 1849 yil may oyida Drezden va o'sha yilning may va iyul oylarida Baden va Palatinada qo'zg'olonlar, ishtirokchilar imperiya konstitutsiyasining kuchga kirishini talab qilgan Prussiya tomonidan bostirildi.. 1849 yil 18-iyun oyida Frankfurt milliy o'z ishini Shtutgartga topshirgan yig'ilish tarqatib yuborildi. Germaniyada 1848–49 yillar oldiga qo'yilgan ko'p vazifalarni hal qila olmadi. Uning mag'lubiyati kelajakda Germaniyani antidemokratik jihatdan birlashtirishda aniqlandi. Ammo inqilob nemislar uchun issiz o'tmadi. Bu inqilob Germaniyada fuqaroning shakllanishiga turtki bergan. Jamiyat, siyosiy shakllanish, partiyalar, burjuaziyani siyosiy holatga keltirdilar. 1
Do'stlaringiz bilan baham: |
