Reja: Kirish. I-bob. Bmt ning nogironlar huquqlari to`grisidagi konvensiyasi

I-bob. Nogironlikga oid me'yoriy huquqiy hujjatlar haqida umumiy ma`lumot.
2.1 Me`yoriy hujjatlar tushunchasi va turlari.
Tashkiliy va ma'muriy hujjatlar. Ma'muriy hujjatlar Tashkiliy va ma'muriy hujjatlarning turlari va rasmiylashtirilishi Hujjatlarni tayyorlash va rasmiylashtirish ma'lum qoidalarga muvofiq amalga oshirilishi kerak. Ish yuritish va boshqaruv hujjatlari sohasidagi davlat standartlari bir xil shakllar bir qator hujjatlar uchun. Bundan tashqari, korxona ichida foydalanish uchun mo'ljallangan hujjatlar qabul qilingan korporativ standartlarga muvofiq bo'lishi kerak. Barcha hujjatlar odatda tashkiliy va ma'muriy yoki buxgalteriya hujjatlari sifatida tasniflanadi. Tashkiliy va ma'muriy hujjatlar tarkibiga buyruqlar, bayonnomalar, sertifikatlar, xatlar, ko'rsatmalar kiradi. Tashkiliy va rekvizitlarning joylashuvini belgilaydi ma'muriy hujjatlar. Tashkiliy va ma'muriy hujjatlar - ma'muriy va tashkiliy masalalar bo'yicha qarorlarni, shuningdek boshqaruv, o'zaro aloqalar, hokimiyat va korxonalar faoliyatini qo'llab-quvvatlash va tartibga solish masalalarini qayd etadigan hujjatlar. Tashkilotlar va mansabdor shaxslar. Tashkiliy va ma'muriy hujjatlar hujjatlarning asosiy guruhlariga bo'linadi:
1. tashkiliy (korxona, uning tarkibiy bo'linmalari va ularning ishlash tartibini belgilaydigan nizomlar, nizomlar, qoidalar, ko'rsatmalar);
2. ijro buyruqlari (asosiy faoliyat bo'yicha buyruqlar, buyruqlar, qarorlar);
3. ma'lumot va ma'lumotnoma (aktlar, xatlar, fakslar, sertifikatlar, telefon xabarlari, hisobotlar va ofis yozuvlari va boshq.);
4. xodimlar to'g'risidagi hujjatlar (l / s buyurtmalar, mehnat shartnomalari, ish daftarlari, shaxsiy kartalar, shaxsiy ish haqi hisobvaraqlari, shaxsiy hujjatlar).
5. tijorat hujjatlari (tijorat shartnomalari (shartnomalari));
6. fuqarolarning murojaatlari bo'yicha hujjatlar (takliflar, arizalar, shikoyatlar va ularni ko'rib chiqish uchun hujjatlar).
Buxgalteriya hujjatlari - bu hisob-fakturalar, schyotlar, naqd pul, to'lov hujjatlari, to'ldirilmasdan qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tafsilotlar, ular operatsiyalar uchun asos bo'la olmaydi. Tashkiliy va ma'muriy hujjatlarning asosiy xususiyati shundaki, ular ichki hujjatlardir. Boshqacha qilib aytganda, ularni ishlab chiqish va amalga oshirish uchun tashqi tashkilotlar yoki boshqa korxonalar vakillarining ishtiroki talab qilinmaydi. Ushbu hujjatlar faoliyatiga tegishli bo'lgan korxona rahbariyati yoki boshqa mansabdor shaxslarining qarori etarli. Korxona tomonidan chiqarilgan ichki hujjat faqat qonuniy kuchga ega bo'lgan taqdirda xodimlar uchun majburiy deb hisoblanishi mumkin. Hujjatning bunday kuchga ega bo'lishi uchun quyidagilar talab qilinadi:
a hujjatdagi qoidalar qonuniy talablarga to'liq mos kelishi kerak;
b hujjat buning uchun zarur vakolatlarga ega bo'lgan korxona ma'muriyati, bo'limi mansabdor shaxsi tomonidan berilishi kerak;
c hujjatning tafsilotlari qabul qilingan standartlarga mos kelishi kerak.
Agar ushbu shartlar bajarilmasa, hujjat sud tomonidan haqiqiy emas deb topilishi mumkin. Tashkiliy va ma'muriy hujjatlarni tuzishda ushbu hujjatlarni qabul qilishdan oldin xodimlarning e'tiboriga etkazish bilan muvofiqlashtirish, imzolash, tasdiqlash bilan bog'liq bo'lgan odatdagi boshqaruv harakatlari amalga oshiriladi. Shu bilan birga, hujjatlarga standart yozuvlar qo'yiladi: imzo, tasdiqlash muhri, tasdiqlash va tanishish vizalari. Shuni ta'kidlash kerakki, individual tafsilotlarni ro'yxatdan o'tkazish qoidalari har xil turdagi tashkiliy va ma'muriy hujjatlar uchun keng tarqalgan. Har bir hujjat boshqaruv jarayonida uning xususiyatlari va maqsadlarini aks ettiruvchi individual tafsilotlar to'plamiga ega. Shu bilan birga, har bir hujjat uchun, uning turi va xilma-xilligidan qat'iy nazar, individual tafsilotlar mutlaqo majburiydir. Hujjatda bunday tafsilotlarning yo'qligi uni qonuniy kuchdan mahrum qiladi.
Barcha ORDlar uchun majburiy rekvizitlarga quyidagilar kiradi: tashkilot nomi, hujjat sanasi, ro'yxatdan o'tish raqami, matn, imzo. Namunaviy shakl - bu ko'lamini, formatlarini, maydon o'lchamlarini va asosiy tafsilotlarini belgilaydigan hujjat tuzish modeli. Ko'pgina tashkiliy va ma'muriy hujjatlarni loyihalash sxemasi namunaviy shaklga asoslangan. Korxonaning ichki va tashqi hujjatlarining faqat sarlavha qismlari farq qiladi. Tashqi hujjatlarda tashkilot haqidagi ma'lumotnoma ko'rsatilishi kerak, ular ichki hujjatlarda ko'rsatilmagan. Maket kaliti hujjatlarni unifikatsiyalash va standartlashtirishga xizmat qiladi. Ushbu tadqiqot doirasida ko'rsatmalar eng katta qiziqish uyg'otmoqda. Ko'rsatmalar odatiy va individualdir. Alohida guruh ish tavsiflaridan iborat bo'lib, ular ham tipik, tarmoq uchun va individualdir. Ko'rsatmada quyidagilar bo'lishi kerak:
a. tashkilot nomi;
b. hujjat turining nomi;
c. matnga yo'nalish;
d. tasdiqlash shtampi;
e. kompilyatorlarning imzolari;
f. bosib chiqarish (agar kerak bo'lsa);
Yo'riqnoma tashkilot rahbari yoki ma'muriy hujjat (buyruq) tomonidan tasdiqlanadi va kuchga kiradi. Buyurtma bilan tanishtirilganda ko'rsatma ushbu buyruqqa qo'shimcha sifatida tuziladi. Agar hujjatlashtirish funktsiyalari bajarilgan bo'lsa avtomatlashtirilgan tizim, keyin hujjatlarni yaratish va ro'yxatdan o'tkazish jarayoni juda soddalashtirilgan, chunki ma'lum bir turdagi hujjatni tayyorlashdagi xatolar chiqarib tashlanadi, yangi hujjat yaratishda tizim avtomatik ravishda unga kerakli ma'lumotlarni beradi yoki yangi hujjatning tafsilotlarini asosiy hujjatdan nusxa ko'chirilgan ma'lumotlar bilan to'ldiradi, har bir hujjat tizimda ro'yxatdan o'tkaziladi va saqlanadi yagona ma'lumotlar bazasi. Yangi hujjatni yaratish foydalanuvchi tomonidan yoki avtomatik ravishda ish jarayonini bajarilishining ma'lum bir bosqichida boshlanishi mumkin.
Korxona va tashkilotlarda sodir bo’lgan xo’jalik muomalalarini, shuningdek, mavjud bo’lgan moddiy boyliklarni hamda boshqa yuridik va jismoniy shaxslar bilan olib boriladigan xisob-kitoblarni xisobga olish va nazorat kilishni ta’minlash uchun buxgal­teriya xujjatlaridan foydalaniladi.
Buxgalteriya xisobi ishlarini tashkil qilish va yuritishda xujjatlardan foydalanish muhim xisoblanadi. Chunki, korxonada sodir bo’lgan xar bir xo’jalik muomalasi xujjatlashtirilgan takdirdagina, uning o’zluksiz xisobga olinishi ta’minlanadi. Shu bilan birgalikda xujjatlardagi ma’lumotlar korxonada so­dir bo’ladigan xo’jalik muomalalarining ishonchliligini ta’minlaydi.
Xo’jalik muomalalarini xujjatlashtirish korxonani operativ boshqarishga samarali ta’sir ko’rsatadi, boshqaruv xodimlarining o’z vazifalarini suiiste’mol qilmasdan, vijdonan bajarishini ta’minlaydi.
Korxonada xujjatlarni rasmiylashtirish tartibi shunday yo’lga ko’yilishi kerakki, u soxtalashtirish imkoniyatini, o’z vaqtida kelib tushmasligi va ularni buxgalteriya xisobida kechikib rasmiylashtirilishini istisno qilsin. Mazkur masalada korxona raxbarlari tomonidan tegishli nazoratning yo’ldagi noxush oqibatlarga olib kelishi hamda pul va tovar-moddiy boyliklarning talon-taroj qilinishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun o’tkazilayotgan xo’jalik muomalalariga doir xujjatlar xarakati ustidan korxona raxbari tomonidan ham, bosh buxgalter tomonidan ham o’zaro ikki tomonlama nazorat yo’lga qo’yilishi lozim. Buning uchun korxonada xujjatlarniig aniq aylanishini yo’lga qo’yish va mas’ul ijrochilarni ko’rsatgan holda xujjatlar oborotining turli boskich chizmalar ko’rinishida faktlar yoki ishlar ro’yxatini to’zish kerak bo’ladi. Xujjatlar aylanishi grafigini amalga oshirish ustidan nazoratni bosh buxgalter amalga oshirishi kerak.
Buxgalteriya xisobida xujjat amalga oshirilgan xo’jalik muomalasi to’g’risida yozma guvoxlik bo’lib, buxgalteriya xisobi ma’lumotlariga yuridik kuch ba- g’ishlaydi.
Buxgalteriya xisobida hamma xo’jalik muomalalari­ni xujjatlashtirish joriy buxgalteriya xisobi ma’lumotlari va moliyaviy xisobot ko’rsatkichlariga is- botlovchi kuch beradi. Ba’zi hollarda xo’jalik tortishuvlarini xo’jalik sudi tomonidan to’g’ri hal kilish imkonini beradi.
Xujjatlashtirish yordamida xo’jalik mablaglari xarakatini o’z vaqtida to’g’ri xisobga olish, shuningdek, bir moddiy javobgar shaxsdan ikkinchisiga o’tka- zishda moddiy boyliklarning butligi ta’minlanadi. Shuning uchun ham xo’jalik muomalalarini xujjatlash­tirish natijasida korxona mol-mulkining butligi ta’­minlanadi.
Korxona va tashkilotlarda xisob-kitoblarni amalga oshirish, moliyaviy natijalarni aniqdash, xullas, barcha jarayonlar xujjatlarda aks ettiriladi. Bu esa korxonada amalga oshirilgan xo’jalik muomalalari ustidan nazorat o’rnatish bilan birga, ish yuritishda muayyan tartib-intizomni yo’lga ko’yiladi va oqibat natijada xisobni mustahkamlaydi.
Xisob ishlarini umumlashtirishga fakat to’g’ri rasmiylashtirilgan xujjatlar, ya’ni belgilangan texnik andozalarda ko’zda tutilgan barcha rekvizitlari to’ldi- rilgan xujjatlar qabul qilinadi. Buxgalteriya xisobi xujjatlarining rekvizitlari quyidagilardir:

• 
  korxonaning nomi;
  
• 
  xujjatning nomi;
  
• 
  uning raqami va sanasi;
  
• 
  xo’jalik muomalasining qisqacha mazmuni;
  
• 
  uning miqdoriy puldagi ifodasi;
  
• 
  mazkur xo’jalik muomalasi uchun javobgar shaxslarning ism-sharifi;
  
• 
  mazkur xo’jalik muomalasi uchun javobgar shaxslarning shaxsiy imzolari;
  
• 
  xo’jalik muomalalarining xarakteri va xisob axborotiga ishlov berish texnologiyasiga bog’lik, holda birlamchi xujjatlarga boshqa zarur rekvizitlar ham kiritilishi mumkin.
  
• 
  Xujjatlarga qo’yiladigan asosiy talablar qo’yida­gilardir:
  
• 
  o’z vaktida to’zish;
  
• 
  to’lik va ishonchli bo’lishi;
  
• 
  xo’jalik faoliyati ustidan dastlabki va joriy nazoratni olib borish.
  

Buxgalteriya xisobida qo’llaniladigan xujjatlar bir nechta belgilari bo’yicha tavsiflanadi:

• 
  tuzilgan joyi bo’yicha;
  
• 
  aks ettirilgan xo’jalik muomalalarning xajmiga ko’ra;
  
• 
  kamrab olish usuliga ko’ra;
  
• 
  maqsadiga ko’ra.