Reja: Kirish Fannining predmet va vazifalari. Axborot komplekslari va texnologiyalari haqida tushuncha. Axborot texnologiyalarining rivojlanish bosqichlari. Axborot texnologiyalarining tasnifi

Yuqorida aytib o`tilganidek EHMlar yaratilganidan boshlab to hozirgi davrgacha 4 bosqichni bosib o`tdi yoki uning 4 avlodi yaratildi.

1. 
   - avlod - lampali EHMlar davri;
   
2. 
   -avlod - yarim o`tkazgichli, tranzistorli EHMlar davri;
   
3. 
   - avlod - kichik integral sxemali (KchIS) EHMlar davri;
   
4. 
   - avlod - hozirgi katta integral sxemali (KIS) EHMlar davri.
   

Kelajakda EHMning yangi 5-avlodi mashinalarida o`ta katta integral sxemadan (O’KIS), optik elektronika, katta molekulyar xossasi (molekulyar elektronika) dan foydalaniladi. Har qaysi EHM elementi bazasidagi yangi o`zgarish, mashinaning imkoniyatini orttiradi, natijada uning tatbiq etish doirasini kengaytiradi.
Bajaradigan ishiga ko`ra EHMni ikkiga - hisoblovchi va bajaruvchi EHMlar guruxiga ajratish mumkin: ularning birinchisiga murakkab ilmiy-texnik va iqtisodiy masalalarni yechish hamda katta xajmdagi informatsion massivlarga ishlov berish; ikkinchisiga esa - real jarayonlarni boshqarish bilan bog`liq masalalarni yechish yuklatiladi. Ularning yordamida murakkab ishlab chiqarish ob’ektlarida boshqarish jarayonini avtomatlashtirish hamda ilmiy-tadqiqot va loyihakonstruktorlik ishlarini avtomatlashtirish amalga oshiriladi. Bu mashinalar ishlab chiqarish uzluksiz harakterdagi korxonalarda (masalan, metallurgiya, kimyo, energetika, ko`mir qazib olish va boshqa tarmoqlarda) ishlatiladi.
Operatsiyalarni bajarishda ifodalangan sonlar formasiga (shakliga) ko`ra EHM o`rnatilgan vergulli va suzib yuruvchi vergulli rejimlarda ishlaydigan mashinalarga bo`linadi. Qo`llanilayotgan sanoq sistemasiga ko`ra EHM ikkilik, o`nlik, arifmetik sistema hamda turli sanoq sistema (ikkilik, o`nlik) asosida operatsiyalarni bajaruvchi mashinalarga bo`linadi. Informatsiyani EHMdan o`tish usuliga ko`ra u ketma-ket va parallel ishlaydigan mashinalarga bo`linadi. Ketma-ket ishlaydigan mashinalarda sonlarni uzatish va sonlar operatsiyalarni bajarish razryadga qarab, ya’ni bitta razryad bo`yicha hamda razryadma-razryad amalga oshiriladi.
Parallel ishlaydigan mashinalarda raqamlarni uzatish va qayta ishlash arifmetik qurilmada hamma razryadlar bo`yicha hamda raqamlarni xotira qurilmasida tanlash va yozish bir vaqtda amalga oshiriladi. Parallel-ketma-ket ishlaydigan EHMlarda raqamlar gruppasini qayta ishlash ketma-ket, har qaysi gruppa razryadiga taalluqli operatsiyalar parallel amalga oshiriladi. Mashinalarda so`zlarni ifodalash usuliga ko`ra EHMlar doimiy va o`zgaruvchan so`z uzunligi asosida ishlovchi mashinalarga bo`linadi.
Mashinada informatsiyaning ifodalanishi bevosita mashinaning razryad setkasi uzunligi bilan, ya’ni xotira yacheykasidagi razryadlar miqdori bilan bog`langan. Ilmiy-texnik masalalar yechishga mo`ljallangan EHMlarda razryad setkasi odatda keltirilgan raqamlarni berilgan aniqligi va ularda faqat raqamlarnigina emas, balki buyruqlarni ham joylashtirish qulayligi nuqtai-nazaridan tanlanadi.

Xulosa
Shunday turdagi ko`pchilik mashinalarning razryad setkasi belgilangan uzunlikda bo`lib, raqamlarning undan chiqib ketishiga odatda yo`l quyilmaydi. Bunda operatsiya birdaniga bir yacheykada yoziladigan hamma so`zlar ustida amalga oshiriladi, so`zlarning ma’lum qismini qayta ishlash imkoniyatini ta’minlash uchun esa maxsus buyruqlar kiritiladi.
Qabul qilingan buyruq adreslariga ko`ra EHM bir, ikki, uch va ko`p adresli, hamda adreslar soni o`zgaruvchan mashinalarga bo`linadi. Bir adresli mashinalar buyrug`ida operatsiya kodi, hamda operandlardan birining adresi olinadi hamda amallar bajariladi yoki operatsiyaning natijasi yuboriladigan adresi ko`rsatiladi. Operand - operatsiyada ishtirok etuvchi ma’lumotlardan biri, ya’ni operatsiyalar operandlar ustida bajariladi. Ikki va uch adresli mashinalarda har qaysi buyruqqa muvofiq ravishda ikki yoki uchta operandning adresi ko`rsatiladi, ya’ni ana shu operand ustida amal bajariladi. O’zgaruvchi adresli EHMlarda yozilayotgan masala xususiyatiga ko`ra operandlar soni yoki konkret bajarilayotgan buyruqdagi adreslar soni o`zgarishi mumkin. O’zgaruvchi adresli buyruqlar odatda simvolik mashinalarda qo`llaniladi.
Buyruqlarning bajarilishini tashkil etish bo`yicha mashinalar xaqiqiy va normallashtirilgan (majburiy) tartibda ishlashi bilan farqlanadi. Birinchi gurux mashinalarida hamma buyruqlar majmui ketma-ket nomerli ba’zi bir xotira yacheykalariga yoziladi. Ba’zi bir yacheykalarda saqlanayotgan buyruqlar bajarilgandan so`ng, mashina keyingi tartibdagi yacheykadagi saqlanayotgan buyruqlarni bajarishga o`tadi. Shunday qilib, bu jarayon maxsus o`tish komandasi (bajarish komandasi) berilgunga qadar davom etadi, ya’ni u boshqarishni kelgusi emas, balki ba’zi bir boshqa buyruqqa, odatda qabul qilinganidek u yoki bu shartning bajarilishi va bajarilmasligiga qarab uzatadi. Ko`pincha hozirgi zamon EHMlarida buyruqlarni bajarish xaqiqiy tartibida bajariladi.
Buyruqlarni normallashtirilgan tartibda bajaruvchi mashinalarda buyruqlar bajarilganidan so`ng kelgusida bajariladigan buyruq xaqidagi ko`rsatmani saqlaydi. Har qaysi buyruqning adreslaridan biri shunday maqsad uchun foydalaniladi.
Hisoblash jarayonining tashkil etilishiga ko`ra EHM bir programmali va ko`p programmali mashinalarga bo`linadi. Bir programmali mashinalar bir vaqtda faqat bitta programmani, ko`p programmali mashinalar esa bir vaqtda bir necha programmani bajaradi.
Yechilayotgan masalaning funktsional imkoniyatiga ko`ra va EHM tatbiq qilinayotgan soha doirasiga ko`ra EHM universal (umumiy maqsadlarda), muammolar bo`yicha yo`naltirilgan hamda maxsus mashinalar tarzida tasnifla- nadi.
Universal EHMlar ilmiy-texnik, iqtisodiy harakterdagi keng ko`lamda masalalarni yechishga mo`ljallangan. Bunday EHMlar ko`p funktsional buyruqlar sistemasiga ega bo`lib, ulardan ham arifmetik, ham mantiqiy operatsiyalarni bajarishda bir xilda samarali foydalanish mumkin. Ular xotirani dinamik uyushtirish va ko`p darajali uzish sistemasiga ega. Bu ularni turli rejimlarda paketli, vaqtni taqsimlash, vaqtning real masshtabi, dialog(savol-javob), boshqa rejimlarda ishlatish imkonini beradi. Bu yerda shuni eslatib o`tish kerakki, hamma hisoblash resurslariga qaraganda umumiy foydalaniladigan EHMlar samarasi past. Sababi, ularning tuzilishi hisoblash jarayoniga to`la mos emasligi va EHMlar turli qurilmalarning quvvati va yechilayotgan masalalar harakteri jihatidan o`zaro mos kelmasligidir.
Hozirgi paytda xususiy EHMlar keng qo`llanilmoqda. Ular ishlatilish sohasiga ko`ra professional va maishiy XEHM larga bo`linadi.
Maishiy XEHMlar uy-ro`zgor ishlarida foydalaniladigan XEHMlardir. Ular ommaviy foydalanishga mo`ljallangan bo`lgani uchun unda qo`yiladigan asosiy texnik vositalar hamda programma ta’minoti bo`yicha nisbatan arzon bo`lishi kerak. Bu XEHMlar dam olish va o`yinlarni tashkil etishda, biror bir xunarga o`rgatishda, mashq qilishda, uy sharoitida turli-tuman oddiy hisoblarni bajarishda foydalaniladi. Bu XEHMlardan professional bo`lmagan kishilar foydalanadi. Shuning uchun ommaviy foydalanishda ishlatiladigan kompyuterlar juda keng turdagi va hajmdagi turli xil programmalar paketi to`plami bilan to`ldirilishi kerak. Bu XEHMlar strukturasi aloqa kanallariga mashinalarni ulash, qo`shimcha chetki uskunalarni, shu jumladan uy apparatlari-televizor, modem, faks, magnitofon va boshqalarga ulash yo`li bilan sistemani kengaytirish imkoniyatini ta’minlashi kerak.
XEHMlarning har yerda ishlatilishi, turli darajadagi boshqarish sistemalarida malakali mutaxassislarning mehnat unumdorligini keskin oshiradi, boshqarishda band bo`lganlarni qisqartirish imkonini beradi, mehnat resurslaridan samaraliroq foydalanish imkonini beradi. EHMning sof texnik va programmaviy jihatdan mukammallashuvi, uning borgan sari hisoblash tarmoqlariga, fanga, texnikaga, boshqarishga ta’sirini kuchaytirib boradi. EHMlar tasniflarga ajratilganda e’tibor qilinadigan yana bir omil-bu mashinalarni guruxlarga bo`linishidir.