Reja: Kirish. Byudjetdan moliyalashtirishning mohiyati va uni amalga oshirish usullari

Byudjet tasnifi byudjet tizimi byudjetlarining daromadlari va xarajatlari, shuningdek Davlat byudjeti taqchilligini qoplash manbalarini guruhlashdan iborat boʻlib, byudjet tizimi byudjetlarini shakllantirish, tuzish va ijro etishni tizimlashtirish uchun foydalaniladi.
Byudjet tasnifi xalqaro tasnif tizimlariga muvofiq ishlab chiqiladi va Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlanadi².
Oʻzining iqtisodiy mazmuniga koʻra byudjet xarajatlari kapital va joriy xarajatlarga boʻlinadi. Bu xarajatlar kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayoniga ularning qanday taʼsir koʻrsatishi mumkinligini ifoda etadi.
Byudjetning kapital xarajatlari innovatsion va investitsion faoliyatga yoʻnaltirilgan xarajatlardir.
Davlat hokimiyat organlari, mahalliy oʻz-oʻzini boshqarish organlari, byudjet tashkilotlarining joriy faoliyatini taʼminlashga yoʻnaltirilgan byudjet xarajatlari, boshqa byudjetlar va iqtisodiyot alohida tarmoqlariga dotatsiya, subsidiya va subvensiya shaklida koʻrsatiladigan davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlash bilan bogʻliq boʻlgan xarajatlar va byudjet xarajatlarining turkumlanishiga muvofiq kapital xarajatlarning tarkibiga kiritilmagan boshqa xarajatlar byudjetning joriy xarajatlari deyiladi.
Aniqroq ravishda byudjetning joriy xarajatlari tarkibi quyidagilardan iborat boʻlishi mumkin:
davlat isteʼmoli xarajatlari (iqtisodiy va ijtimoiy infratuzilmani, milliy xoʻjalikning davlat tarmoqlarini saqlash, fuqarolik va harbiy xarakterdagi tovarlar va xizmatlarni sotib olish, davlat muassasalarining joriy xarajatlari);
hokimiyatning quyi organlari, davlat korxonalari va xususiy korxonalarga joriy subsidiyalar;
transfert toʻlovlari;
davlat qarzlari boʻyicha foizlarni toʻlash;
boshqa xarajatlar.
Bu xarajatlar oddiy byudjetda yoki joriy xarajatlar va daromadlar byudjetida aks etgan chiqimlarga, asosan, mos keladi.
Funksional nuqtai-nazardan byudjet xarajatlarining klassifikatsiya qilinishi ijtimoiy faoliyat sohalariga pul mablagʻlarining yoʻnaltirilganligini aks ettiradi.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2013-yil 26-dekabrda “Oʻzbekiston Respublikasining Byudjet kodeksini tasdiqlash toʻgʻrisida”
OʻRQ-360-son qonun imzolandi.
Mazkur qonun Qonunchilik palatasi tomonidan 2013-yil 28-noyabrda qabul qilingan, Senat tomonidan 2013-yil 12-dekabrda maʼqullangan.
Byudjet kodeksi oʻz ichiga barcha byudjet jarayonini, jumladan, byudjet loyihasini tayyorlashdan boshlab, uni tasdiqlash, taqsimlash, ijro etishgacha boʻlgan byudjetdan moliyalashtirishni amalga oshirishning barcha jarayoni va usullarini oʻz ichiga olgan.
Kodeksda Oʻzbekiston Respublikasining byudjet tizimi byudjetlarini shakllantirish, tuzish, koʻrib chiqish, qabul qilish, tasdiqlash, ijro etish, davlat tomonidan mablagʻ jalb qilish va byudjet toʻgʻrisidagi qonunchilik ijrosini nazorat qilish sohasidagi munosabatlar tartibga solingan³.
Ushbu Kodeksda quyidagi asosiy tushunchalar (terminlar) qoʻllanilgan⁴: