Reja: Kirish. Auditorlik tekshiruvini rejalashtirishning maqsadi va vazifalari. Auditorlik tekshiruvini rejalashtirish bosqichlari. Auditning xalqaro standartlar asosida tekshiruvini rejalashtirish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

Auditning xalqaro standartlar asosida tekshiruvini rejalashtirish

Tabiiyki, rejalashtirish auditorlik jarayonining boshlanishiga to'g'ri keladi, deb taxmin qilish o'rinli. Biroq, ISA 300 ga muvofiq, rejalashtirish umumiy auditning alohida qismi sifatida qaralmasligi kerak. Rejalashtirish ko'pincha oldingi audit tugagandan so'ng u bilan bog'liq holda, masalan, boshqaruv bilan muhokama qilingan muammolarni, masalan, nazorat kamchiliklari yoki tuzatilmagan xatolarni ko'rib chiqish bilan boshlanadi. Bunday masalalar kelgusi yilgi auditga tegishli bo'lib, rejalashtirishda e'tiborga olinishi kerak.
Xuddi shunday, audit rejasi ham audit davomida qayta ko'rib chiqilishi mumkin va rejalashtirishning asosiy bosqichi tugagandan so'ng uni o'z o'rniga qo'ygan deb hisoblamaslik kerak. Masalan, audit o'tkazilayotganda muhim voqea yuz berishi mumkin, ya'ni audit rejasini o'zgartirish ham mumkin.
Faoliyatni rejalashtirishning tabiati va ko'lami auditorlik mijozining hajmi va murakkabligiga, auditorlik tashkilotining mijoz bilan oldingi tajribasiga va audit davomida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan vaziyatdagi har qanday o'zgarishlarga bog'liq.
300-sonli ISA auditor joriy audit topshirig‘ining boshida quyidagi tadbirlarni amalga oshirishi kerakligi haqidagi talabni o‘z ichiga oladi:

• 
  Mijoz bilan munosabatlarning davom etishi va maxsus auditorlik topshirig'iga oid protseduralarni bajarish.
  
• 
  Tegishli axloqiy talablarga, shu jumladan mustaqillikka muvofiqligini baholash.
  
• 
  Shartnoma shartlarini tushunishni o'rnatish.
  

Ushbu talablar, shuningdek, 220, "Moliyaviy hisobotlar auditi sifatini nazorat qilish" va ISA 210, "Auditorlik majburiyatlari shartlarini kelishish"da mavjud bo'lib, rejalashtirish biznesni tushunish va xavflarni baholashdan ko'ra kengroq faoliyat ekanligini eslatib turadi.

ISA 300 auditni rejalashtirish faoliyati quyidagilarni ta'kidlaydi:

• 
  shartnoma uchun umumiy audit strategiyasini ishlab chiqish
  
• 
  audit rejasini ishlab chiqish.
  

Audit strategiyasi umumiy ma'noda audit qanday o'tkazilishini belgilaydi va auditning hajmi, muddati va yo'nalishini belgilaydi. Auditorlik strategiyasi auditorlik riskini baholash bo'yicha batafsil javoblarni o'z ichiga olgan audit rejasini ishlab chiqishga rahbarlik qiladi. Aniqlashtirilgan AXSga muvofiq auditni rejalashtirishning asosiy printsipi shundan iboratki, audit rejasida auditorlik ob'ekti haqida tushunchaga ega bo'lish natijasida aniqlangan muayyan xavflarga batafsil javoblar bo'lishi kerak. ISA 300 audit strategiyasini tuzishda auditordan muayyan masalalarni ko'rib chiqishni talab qiladi va uning ilovasida ko'rib chiqilishi kerak bo'lgan tipik masalalar ro'yxatini taqdim etadi. Bu masalalar quyida muhokama qilinadi.
Ba'zi auditorlik topshiriqlari o'ziga xos xususiyatlarga ega, ya'ni audit boshqa sub'ektlar auditiga qaraganda kengroq qamrovga ega. Masalan, guruh auditi yoki transmilliy kompaniyaning auditi kichik, mulkdorlar tomonidan boshqariladigan korxona auditiga qaraganda kengroq qamrovga ega bo'ladi. Ichki auditorlar ishidan foydalanish qobiliyati, tashqi xizmat ko'rsatuvchi tashkilotlar bilan aloqa o'rnatish zarurati va AT ning audit protseduralariga ta'siri kabi masalalar ham dolzarbdir. Qo'llanilayotgan moliyaviy hisobot tizimi, tekshirilayotgan korxona faoliyatining tabiati va u biznes segmentlarini boshqaradimi, amalga oshirilayotgan tadbirkorlik faoliyati, mijoz xodimlari va ma'lumotlarining mavjudligi ham qamrovga ta'sir qiladi.
ISA 300da aytilishicha, umumiy audit strategiyasi ishlab chiqilgandan so'ng, auditorning resurslaridan samarali foydalanish orqali audit maqsadlariga erishish zarurligini hisobga olgan holda, umumiy audit strategiyasida belgilangan turli masalalarni hal qilish uchun audit rejasi ishlab chiqilishi mumkin. . Auditning umumiy strategiyasini va batafsil audit rejasini yaratish har doim ham diskret yoki ketma-ket jarayonlar emas, balki bir-biri bilan chambarchas bog'liqdir, chunki biridagi o'zgarishlar ikkinchisiga ta'sirchan o'zgarishlarga olib kelishi mumkin.
Shuning uchun audit strategiyasi audit rejasi tuzilgunga qadar tayyorlanishi va yakunlanishi shart emas va amalda ikkalasi birgalikda ishlab chiqilishi odatiy holder.
Audit rejasi - bu auditning har bir sohasi qanday o'tkazilishi haqida ko'rsatmalar beruvchi batafsil dastur. Boshqacha qilib aytganda, audit rejasi strategiyani amalga oshirish va auditni yakunlash uchun amalga oshirilishi kerak bo'lgan aniq protseduralarni batafsil bayon qiladi.
ISA 300 audit rejasiga nimalar kiritilishi kerakligi bo'yicha ko'rsatmalar beradi va audit rejasi quyidagilarni ta'riflashi kerakligini ko'rsatadi:
rejalashtirilgan xavflarni baholash tartib-qoidalarining tabiati, muddati va hajmi
tasdiqlash darajasida rejalashtirilgan keyingi audit protseduralarining tabiati, vaqti va ko'lami majburiyat AXSga mos kelishi uchun bajarilishi kerak bo'lgan boshqa rejalashtirilgan audit protseduralari.
Odatda audit rejasi biznesni tushunish, risklarni baholash tartib-qoidalari, rejalashtirilgan audit protseduralari, ya'ni aniqlangan risklarga javoblar va boshqa majburiy audit protseduralari bilan bog'liq bo'limlarni o'z ichiga oladi.
Audit strategiyasi va audit rejasi auditni rejalashtirish bosqichi tugallangandan keyin belgilanmaydi. Audit davom etar ekan, ikkalasi ham yangilanishi va kerak bo'lganda o'zgartirilishi muhim. Masalan, kutilmagan hodisalar yoki shartlarning o'zgarishi natijasida auditor umumiy audit strategiyasi va audit rejasini o'zgartirishi kerak bo'lishi mumkin, buning natijasida baholangan natijalarni qayta ko'rib chiqish asosida keyingi audit protseduralarining rejalashtirilgan tabiati, muddati va hajmini o'zgartirish kerak bo'lishi mumkin. xavflar.
Bu auditor e'tiboriga auditor audit tartib-qoidalarini rejalashtirgan paytdagi ma'lumotlardan sezilarli darajada farq qiladigan ma'lumotlar kelganda, masalan, auditni rejalashtirish dastlab yakunlanganidan keyin sodir bo'lishi mumkin bo'lgan voqea doimiy faoliyatga shubha tug'dirishi mumkin. Yoki rejalashtirilgan audit protseduralarini bajarish natijasida qo'shimcha ma'lumotlar paydo bo'lishi mumkin, bu esa auditorni dastlabki riskni baholashga yoki auditning barcha yoki bir qismiga nisbatan muhimlik darajasini o'zgartirishga olib kelishi mumkin.
ISA 300 audit strategiyasi va audit rejasi toʻliq hujjatlashtirilgan holda, audit strategiyasi va audit rejasiga kiritilgan muhim oʻzgarishlarni qayd etishni talab qiladi.
Hujjatlar juda muhim, chunki audit qanday o'tkazilishi haqidagi asosiy qarorlar audit strategiyasi va audit rejasida mavjud. Shuning uchun hujjatlar yuqorida muhokama qilinganidek, audit davomida ro'y beradigan har qanday muhim o'zgarishlarga auditor tomonidan berilgan javobni o'z ichiga olishi kerak.
Audit strategiyasi va audit rejasini alohida usulda hujjatlashtirish shart emas. Ba'zi auditorlik firmalari memorandumlardan, boshqalari esa nazorat ro'yxatidan foydalanadilar. Ba'zilar standartlashtirilgan audit dasturlari kabi standartlashtirilgan hujjatlardan foydalanadilar, boshqalari esa hujjatlarning o'ziga xos shaklini har bir auditorlik topshirig'iga moslashtiradi. Hujjatlarning shakli, agar u audit qanday rejalashtirilganligi to'g'risida aniq ma'lumot bersa, muhim emas.
300-sonli AXS auditor topshiriq bo'yicha guruh a'zolarining yo'nalishi va nazorati hamda ularning ishini ko'rib chiqish xarakterini, vaqtini va hajmini rejalashtirishini talab qiladi.
Audit rejasi yuqori sifatli audit o'tkazish uchun audit davomida nazorat va tekshirish qanday o'tkazilishi kerakligi haqida batafsil ma'lumotni o'z ichiga olishi juda muhimdir. Noto'g'ri nazorat va tekshirish auditorlik guruhining xatolarga yo'l qo'yishiga olib kelishi mumkin, masalan, namuna olish uchun mos bo'lmagan narsalarni tanlash yoki amalga oshirilgan audit protseduralari bo'yicha to'g'ri xulosa chiqarmaslik.
Nazorat va tekshirish bilan bog'liq audit rejasiga kiritilgan tafsilotlar miqdori tekshirilayotgan tashkilotning hajmi va murakkabligi, jiddiy noto'g'ri ma'lumotlarning baholangan xavfi, auditorlik guruhi a'zolarining imkoniyatlari va malakasi kabi omillarga bog'liq bo'ladi.
Dastlabki audit topshiriqlarida qo'shimcha mulohazalar 300-sonli AXS ning yakuniy bo‘limi dastlabki audit topshiriqlariga taalluqli bo‘lib, auditordan mijoz va topshiriqni qabul qilish tartib-qoidalarini bajarishini talab qiladi (shuningdek, 220-sonli ISA talab qilganidek), shuningdek, auditorlar o‘zgargan bo‘lsa, avvalgi auditor bilan bog‘lanishni talab qiladi. tegishli axloqiy talablarga rioya qilgan holda. ISA dastlabki auditorlik topshirig'i uchun auditor rejalashtirish faoliyatini kengaytirishi kerak bo'lishi mumkinligini tan oladi, chunki auditor odatda takroriy topshiriqlarni rejalashtirishda hisobga olinadigan korxona bilan oldingi tajribaga ega emas.
Auditni rejalashtirish biznesni tushunish va xavflarni baholashdan ko'proq narsani o'z ichiga oladi. Rejalashtirish bu audit davomida rivojlanishi mumkin bo'lgan dinamik jarayon bo'lib, har doim tekshirilayotgan ob'ekt sharoitidagi o'zgarishlarga javob berishi kerak. ISA 300 talablariga rioya qilish, tegishli va tegishli audit tartib-qoidalarini bajaruvchi, tegishli xodimlar bilan ta'minlangan, yaxshi yo'naltirilgan auditga olib kelishi kerak.
XULOSA
Audit dasturi - bu auditorlik umumiy rejasida belgilangan vazifalarni bajarish bosqichlari, bajarish muddati va vaqti, vazifalarni bajaruvchilarning to’liq tarkibi, tekshiruvda bajariladigan auditorlik amallari hamda auditorlik ish hujjatlari batafsil aks ettirilgan auditorlik ish hujjatidir.
Dastur audit umumiy rejasini rivojlantirish hisoblanadi va audit rejasini amalda qo’llash uchun zarur bo’lgan auditorlik amallari mazmunining batafsil ro’yxatini o’z ichiga oladi. Dastur auditor yordamchilari uchun batafsil yo’riqnoma bo’lib, bir vaqtning o’zida auditorlik tashkiloti va auditorlik guruhining rahbari uchun ish sifatini nazorat qilish vositasi hisoblanadi. Audit dasturi shunday tuzilishi kerakki, undan foydalanuvchi hech qanday xatoliklarga yo’l qo’ymasdan korxona faoliyatini belgilangan muddatda, to’liq va sifatli o’tkazish imkoniyatini ta’minlasin.
Auditor audit dasturini hujjat shaklida rasmiylashtirishi, har bir bajariladigan auditorlik amallarini o’zining ish hujjatlarida aniq bayon etish maqsadida ularni ketma-ketlik asosida raqam bilan tartiblashi lozim. Amaldagi 3-son AFMSning 33-bandida dastur o’zaro bog’liq bo’lgan hujjatlar shaklida ya’ni, “auditorlik dasturini nazorat vositalari testlari dasturi ko’rinishida va mohiyatiga ko’ra auditorlik rusum-qoidalari dasturi ko’rinishida tuzish kerak”²ligi belgilab qo’yilgan. Bunda, nazorat vositalari testlari dasturi korxona buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini baholash bo’yicha test yoki savolnomalar majmui shaklida tuziladi. Buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimi ishonchliligini baholash natijalariga asosan, auditorlik tashkiloti tomonidan tekshirishda bajariladigan ishlar hajmi, shuningdek, tekshiruv muddati va qiymati belgilanadi, bunda nazorat vositalari testlarini o’tkazish orqali xo’jalik yurituvchi sub’ekt nazorat vositalarining jiddiy kamchiliklari aniqlanadi.
Mohiyatiga ko’ra, auditorlik amallari dasturi buxgalteriya hisobida hisobvaraqlar bo’yicha oborotlar va saldo to’g’ri aks ettirilganligini batafsil tekshirishni o’zi ichiga qamrab olib, ular buxgalteriya hisobi ob’ektlari yoki umumiy rejada belgilangan vazifalarni bajarish bo’yicha auditorlik amallari ro’yxatidan iborat bo’ladi. Auditor bunday amallarni qo’llash orqali buxgalteriya hisobining aynan qanday bo’limlarini tekshirishni belgilaydi va bu esa auditordan buxgalteriya hisobining har bir bo’limini tekshirish bo’yicha auditorlik dasturini tuzishni talab etadi. Auditorlik tekshiruvini o’tkazish shartlari va auditorlik amallari natijalari bog’liq holda audit dasturi qayta ko’rib chiqilishi mumkin. O’zgarishlarning sabablari va natijalari o’zgartirilgan dasturda hujjatlashtirilishi lozim.
Audit dasturining har bir bo’limi bo’yicha auditorning ish hujjatlarida aks ettirilgan xulosalari auditorlik hisoboti (xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyatiga yozma axborot) va auditorlik xulosasini tuzish hamda moliyaviy hisobot to’g’risida auditorning fikrini shakllantirish uchun asos bo’lib hisoblanadi.
Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda asosiy vositalar auditining dasturini quyidagi 9-jadvalda keltirilgan shakl va mazmunda tuzishni tavsiya etamiz.Yuqoridagi shakl va mazmundagi auditning umumiy rejasi va dasturi tuzilganidan so’ng, auditorlik tashkilotining rahbari yoki auditorlik guruhi rahbari mijoz-korxona faoliyatini tekshiruvida qatnashuvchi auditor va ekspertlar ishtirokida tekshiruvni boshlashdan avval kichik yig’ilish tashkil etishi hamda unda tuzilgan umumiy reja va dasturni muhokamadan o’tkazishi maqsadga muvofiqdir. Agarda yig’ilishda tuzilgan reja va dasturga qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritish shart deb hisoblansa, unga qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritish, shundan so’ng uni barcha tekshiruvda qatnashuvchi auditor va ekspert-mutaxassislar e’tiboriga kitob shaklda etkazilishini ta’minlash talab etiladi.
Xulosa qilib aytganda, auditni rejalashtirish jarayonini yuqorida tavsiya etilgan tartib-qoidalar asosida amalga oshirilishi auditorlik tashkilotlari tomonidan tekshiruvlarni oldindan puxta va aniq belgilangan ketma-ketlik asosida o’z muddatida va sifatli tarzda o’tkazish imkoniyatini yaratadi.
ADABIYOTLAR RO’YXATI:

1. Туйчиев А., Кузиев И., Авлокулов А., Шеримбетов И., Авазов И. Аудит. Дарслик-Т.: “Iqtisod-Moliya”, 2019 й. – 530 б.

2. Кузиев И., Туйчиев А., Хожиев М., Якубов М. Внутренний аудит. “IQTISOD-MOLIYA”, 2019 г. – 421 стр.”
3. Хамдамов Б., Илхомов Ш., Каримов Н., Машарипов О., Хожиев М. Амалий аудит. Дарслик-Т.: “Iqtisod-Moliya”, 2021й. – 360 б.
4. Хамдамов Б.К. Аудит халқаро стандатлари: Дарслик -Т.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2020 й. – 290 б.
5. O’zbekiston Respublikasi «Auditorlik faoliyati to’g’risida»gi Qonuni (yangi tahriri). 2021 yil 25 fevral. O’RQ-677-son.
6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 4 avgustdagi qarori. «Auditorlarni sertifikatlashtirish tizimini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi PQ-5210-son Qarori. http://lex.uz
7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 24 fevraldagi qarori «Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o‘tish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi PQ-4611 son Qarori. http://lex.uz
8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 sentyabrdagi “O’zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3946-son Qarori. http://lex.uz
9. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 17-yanvardagi “2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha harakatlar strategiyasini" faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili"da amalga oshirishga oid davlat dasturi to’g’risida”gi PF-5635-sonli Farmoni. https://nrm.uz
10. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 12 maydagi 274-sonli «Auditorlik tashkilotlari faoliyatining huquqiy asoslarini yanada takomillashtirishni ta’minlash bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi Qarori. http://lex.uz
11. O’zbekiston Respublikasi moliya vazirining 2018 yil 21 dekabrdagi “Auditor malaka sertifikatini berish tartibi to’g’risidagi nizomni tasdiqlash xaqida”gi 3105 sonli buyrug’i. http://lex.uz
12. Audit va sifat nazoratining xalqaro standartlari. 2012. 1 qism, 3-jild. -T.: O’BAMA, 2014.-1049 b.
13. “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.
14. Arens A., Lobbek Dj. Audit. Per. s angl. pod red. Ya.V. Sokolova. - M.: Finansi i statistika, 2013. -560s.
15. Sheremet A.D., Suyts V.P. Audit. Uchebnik.- M.: INFRA-M, 2009. -456 s.
16. http://www. gov.uz. (O‘zbekiston Respublikasi hukumat portali)
17. http://www.mf.uz (O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi).
18. http://www. ziyonet.uz (Axborot ta’lim tarmog‘i)
19. http://www. lex.uz (O‘z. Resp. qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi).
20. https://www.mf.uz (O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining rasmiy sayti).
21. https://www.naab.uz (O’zbekiston Respublikasi Buxgalterlar va auditorlar milliy asosiatsiyasining rasmiy sayti)
22. https://www.stat.uz (O’zbekiston Respublikasi Statistika qumitasining rasmiy sayti)

1^ O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AUDIT MILLIY STANDARTI 3-SON AMS

2^ O’zbekiston Respublikasining “Auditni rejalashtirish” nomli 3-AFMSning 33-bandi. O’zbekiston Respublikasi moliya vazirligi 14.07.1999 y. www lex.uz