Reja: Kirish. Asosiy qism: 1 Madaniyat tushunchsi. 2Markaziy osiyo xalqlari madaniyatining tarixiy rivojlanish bosqichlari. Xulosa. Kirish

2.2 Markaziy Osiyo xalqlari madaniyatining rivojlanish bosqichlari.
Markaziy osiyo xalaqlari tarixi umumjahon tarixining tarkibiy qismidir. Xuddi shuning uchun ham, O'zbekiston xlaqlari madaniyati umumjahon tarixiy madaniy rivojlanishining o'ziga xos bir ko'rinishi va tarkibiy qismi sifatida qaralishi lozim.
O' zbekiston xalqlari tarixini yangi davr nuqtayi nazaridan o'rganish endi boshlanmoqda. Bu borada aniqlanishi lozim bo'lgan muammolar yetarlicha. O'zbekiston xalqlari madaniyatining tarixiy rivojlanish bosqichlari masalasi ilk bor tilga olinmoqda. Bizning fikrimizcha bu borada xozir Madaniyatshunoslikda shakllanayotgan jahon xalqlari madaniyatining rivojlanish bosqichlarini ta'riflashga tayanish. Maqsadga muvofiqdir Ular oldingi mavzuda ko'rsatganimizdek quyidagi tarixiy bosichlardan iborat:eng qadimgi davr, qadimgi dunyo, o'rta asrlar, yangi davr, XX asr.
Arxeologik qazilmalar ko'rsatadiki eng qadimgi davrga oid 400 ga yaqin makonlar o'rta osiyo xuxudidan ham topilgan. O'lkamiz arxantrolari bundan 700-800 ming yil avval yashagan ekanlar.
Ibtidoiy jamoa tuzumini olimlar tosh davri, mis tosh davri, bronza va temir davrlariga bo'lib o'rganadilar. Bu davrda kishilar nafaqat o'zlari yashagan davrlarga mos mexnat qurollari, shu biln birga ma'naviy boyliklar ham yaratganlar.
Ilk paleolit davrida kishilar ham jismoniy ham aqliy jihatdan hayvonot olamidan butunlay ajralib chiqmagan. Ular asosan termachilik va ovchilik bilan kun kechirishgan.
O'rta paleolit davrida mehnat qurollari takomillashadi odamda nutq va fikrlash qobilyati o'sadi, sun'iy yo'llar bilan olob chiqarish paydo bo'ladi, ungur va g'orlarni boshpana izlash urug' bo'lib yashash tarqaladi.
So'nggi paleolit davrida odamlar uy-joy qo'rishni o'rganadilar, ibtidoiy to'da bo'lib uashashdan urug' jamoa bo'lib yashashga o'tadilar. Mehnat qurollari rang-baranglashadi. Ilk diniy tasavvurlar paydo bo'ladi.
O'rta tosh (mezolit) davrida kamon va o'q yoy kashf etiladi, ilk san'at paydo bo'ladi. Neolit davrida dehqonchilij, chorvachilik, har narmandchilik rivojlana boshlaydi. Eramizdan avvalgi ming yilliklarga oid Amudaryo etaklari va Xorazm xududida topilgan Kaltaminor madaniyati neolit davrida ajdodlarimiz qanday turmush kechirganliklaridan darak beradi.
Neokit davri yodgorliklari qadimgi ajdodlarimizning to'qimachilik, kulolchilik, yog'och va qamishdan qayiq yasashni o'rganganlaridan, devor va qoyalarga rasmlar chizishni bilganlaridan dalolat beradi. Bunday qoyatosh rasmlar respublikamizdagi Zarautsoy Ko'ksaroy, Teraklisoy hududlaridan topilgan.
Tosh vabronza davrida kishilar misdan keyinchalik esa bronzadan foydalanishni o'rganishgan. Natijada temirdan yasalgan mehnat qurollari keng tarqalgan.
Bronza davrida ishlab chiqarish jamoalari paydo bo'ladi. Oila bo'lib yashash shakllanadi. Erkaklar o'rni ortib boradi va mulkiy tabaqalanish yuzaga keladi. Ibtidoiy o'z-o'zini boshqarish o'rniga mehnat jamoalarini va ilk davlat tizimlari yuzaga keladi. Arxeologik qazilmalar respublikamiz xududida yashagan jamoalar Eron, Avg'oniston, Turkmaniston, Tojikiston xalqlari bilan keng idisodiy va madaniy aloqalar o'rnatganidan darak beradi. Bronza davriga oid tarixiy-madaniy izlar Xorazm Qashqadaryo Surxondaryo va Farg'ona vohalaridan topilgan . Ularni o'rganish olimlarni bu davrda ikki xil madaniyat mavjud bo'lgan degan xulosaga olib keladi. Birinchisi dehqonchilik: bilan shug'ullanuvchi kabilar madaniyati. Qadimgi qabilalar dehqonchilik qilish uchun qulay yerlarga joylashib olib yuksak dehqonchilij madaniyati yaratganlar. Ikkinchisi xuddi birinchi madaniyat sohiblari darajasida ishlb chiqaruvchi kuchlarga ega.
Eramizdan avvalgi I asrga kelib qadumgi Rim davlatlaridan qolishmaydigan Kushon davlati yuzaga keladi. Kanishka davrida uning chegaralari kengayadi, Avg'oniston, Pikiston, Hindiston va O'rra Osiyo yerlarini birlashtirgan yirik davlatga aylanadi. Kushon xalqlari to'rri qabilalar va etnik uyushmalardan iborat bo'lgan. Shu bois Kushon xalqlari turli qabilar etnik uyushmalardan iborat bo'lgan. Shu bois Kushon madaniyati rang-batang edi Unda dehqonchilik chorvachilik va hunarmandchilik keng rivojlangan Kushonning yozuvi bo'lgan. Unda tangalar zarb etilgan xududlarni boshqarish yo'lga qo'yilgan. Aynisa tashqi savdo sotiq keng tarqalgan.,, Ipak yo'li" esa Kushonning Xitoy va ovrupa davlatlari bilan iqdisodiy va madaniy aloqalarining kengayishiga, Sharq va G'arb madaniyatining bir-biriga ta'sir etib rivojlanishiga yordam beradi. Bu davrga kelib insoniyat tarixida rivojlanishning shunday bir bosqichi boshlandiki endi xalqlar o'zari iqdisodiy va madaniy aliqalar tufayligina taraqqiyot cho'qqilariga erishish mumkinligini anglay boshlaydilar. Ayniqsa odamning dunyomi anglashi ma'naviy va aqliy zlanishalri xatto mustaqil tashqi aloqalarsiz sivilizatsiyalarda bir biriga yaqinlik umumiylik mavjudligini ko'rsatdi. Shuningdek bu aloqalarmadaniyatda o'ziga xosliklarni ham xatto keyingi bosqichlarda o'ziga ergashish aniqlab qolishga harakat kuchaydi. By tabiiy edi chunki ilgarigidek qandaydir uyushma, qabila. Emas balki o'z madaniyati va turmush tarziga ega millat etnik birikma ekanliklarini tobora chuqurroq anglay boshladlar.
Eramizning I ming yilligida o'lkamiz hayotida eng muhim. Bo'lgan ikki yirik hodisa-Turk xoqonligining paydo bo'lishi va islom dining tarqalishi sodir bo'ldi.
Agar birinchisi turk madaniyati va sivilizatsiyasiga asos solgan bo'lsa, ikkinchisi turk xalqlarining butun musulmon xalqi bilan birlashishiga, ular o'rtasida madaniy aloqalarning e'tiqodning birlashuviga mustahkamlanishiga yo'l. Ochib berdi. O'rta Osiyo xalqlari o'z yozuvlari diniy e'tiqodiy qarashlar va xo'jalik yuritish madaniyatiga ega ediki, turk xoqonlari bularni hisobga olishga majbur bo'ladilar, natijada o'lkadagi 15ta davlatda boshqarish tizimlari saqlanib qoldi.
Eng muhimi shunda ediki,, Qadimgi turklar xunlar davrida rivoj topmagan ammo shu asrlarda unutilayotgan dasht madaniyati negizlari hayotda juda keng tarzda tatbiq etdilar. Hamda ular o'rta yer dengizi madaniyati bilan uzoq sharq madaniyati o'rtasida aloqalar o'rnatilishida vositachilik qildilar. (Л.Н Гумилев,, Древние тюрки'' 1993 5-6-6) xuddi shuningdek turklar o'ziga xos madaniyat ha yaratdilarki Gumilyevning yozishicha ular bu madaniyatni Xitoy,Eron, Hindiston va Vizantiya madaniyatiga qarshi quyish mumkin deb, xisoblaganlar.
O'rta Osiyo turk xoqonligiga qaram bo'lsada undagi davlatlar o'rtasida tinmay nizolar davom etgan. Aynan mana shu vaziyatda VIII asrda o'rta osiyono arablar tomonidan bosib olinishiga yordam berdi. Tarixiy manbalar ko'rsatadiki dastlab arablar Movorounnahrga boylik to'plash niaytida hujum qilishgan. Keyinchalik ualr islomni targ'ib qilishga o'tadilar.
Islomni tarqalishi juda murakkab kechdi. Bir xalq madaniyatini boshqa o'lka xalqiga singdirish hech qachon oson kechmagan. Ammo e'tiqodlarining o'zgarishiga shunday ijtimoiy axvol va kishilar ma'naviy olamidagi yangilikka tashnalik sabab bo'ladiki ularni hisobga olmasdan turib, madaniy jarayonlar mohiyatini anglash qiyin
O'rta Osiyo xalqlari azaldan odam ruhiy olami sirlaridan kengroq voqif. Olam va odam munosabatkaridagi jumboqlar tagiga yetishga intilib barchakishilarni birlashtirib turadigan qandaydir vbir kuch bor degan fikrga ishonib keladi, Turli diniy urf-odat va ta' limotlarning paydo bo'lishi ham shundan. Islom. Dini yakka xudolikni targ'ib qilardi. Bu kishilarning ma'naviy ruhiy izlanishlariga mos edi. Agar o'rta Osiyoni zabt etilishi islomni tarqalishini birinchi omili bo'lgan bo'lsa islomning kishilar ma'naviy ruhiy izlanishlariga mos kelishi ekkinchi omil edi. Uchinchi omil esa arablarning bosib olgan yerlarda islomni qabul qilgan kishilarga ma'lum bir imtiyozlar berilishi ularni lavozimlarga tayinlash kabilar kirardi.

Xulosa
Mustaqil ishda Markaziy Osiyo madaniyati tarixi rivojlanishi madaniyat tushunchalari haqida so'z yuritdik. Ildizi uzoq tarix qatidan boshlanadiga Markaziy Osiyo madanniyati nihoyatda boy va rang barangdir. Markaxiy Osiyo eng qadimgi davrlardan boshlab jahon madaniyati o'choqlaridan biriga aylangan. Tarixida o'chmas iz qoldirgan olim-u fuzalolar - davlat arboblariy-u, sarkardalar dunyo sivilizatsiyasiga munosib hissa qo'shdi. Arxeologiya va madaniyat. San'at yodgorliklari jahonda mashhur ekanligi hech birimizga sir emas. Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati xazinasini qancha ko'p o'rgansak shuncha ozlik qiladi. Mustaqil ishda bu fan qanday qilib rivojlanganligi aytib o'tildi. Bu fannj yanada chuqurroq o'rganishimiz kerkaligini yana bir bor isbotlandi. Mana endi Markaziy Osiyo madaniyati fanini o'rganishga astoydil harakat qilinadi.

Foydalanilgan adabiyotlat:
1. "Markazoy Osiyo xalqlari madaniyati tarixi" X.T.FAYZIYEV
2. "O'zbekiston madaniyati" Gayrat Soatov , Usmon Qoraboyev
3. Xayrullayev M. "O'rta Osiyoda ilk uyg'onish davri madaniyati"
4. Manaviyat Yulduzlari. T., 1990
5. Karimov I.A "Tarixiy xotirasiz keljak yo'q " T., 1998.