|
Portlandsement
Reja:
1. Kimyoviy va mineralogik tarkibi va uning turlari.
2. Portlandsement ishlab chiqarish texnologiyasi.
3. Portlandsement ishlab chiqarish usullari.
4. Klinkerni aylanma pechda kuydirilganda sodir boʻladigan jarayonlar.
5. Klinkerni tuyish.
Tayanch soʻzlar:
Porlandsement, alit, belit, uch kalsiyli alyuminat, nefelen, toʻldiruvchi,
klinker, shlam, sharli tegirmon, aylanma pech.
Qisman erib qovushib qolguncha
kuydirilgan klinkerni gips bazi
hollarda esa
bure na dada klinkergo
mahsus qoʻshimchalar bilan birga tuyishdan hosil boʻlgan gidravlik bogʻlovchi
modda portlandsement deb ataladi.Kuydirish mahsulotida kalsiy silikatlar ko'p bo'ladi (70-80%). qisman erish natijasida qovushib, qotib qolgan mayda-yirik tosh boʻlaklari klinker deyiladi.
Portlandsement xossalarini oʻzgartirib turish, shuningdek,
Uning tannarxini kamaytirish maqsadida aktiv va inert mineral
qo'shimchalar qo'shishga ruxsat eiladi. Inert qoʻshimchalar (ohaktosh, dolomit,
kvarsqum va boshqalar) miqdori 10%dan, aktiv (trepel, diatomit, vitrofir, trass,
shlak, gliyej va boshqalar) qoʻshimchalar miqdori esa 15% dan oshmasligi kerak.
Biroq gidravlik qo'shimchalar 20% va undan ortiq boʻlishi mumkin. U holda
maydalangan mahsulot nomi qo'shilganga qarab boshqa, ya'ni qo'shilma sifatida
donador domna shtagi ishlatilsa shlak-portlandsement deb, tabiiy gidravlik
qoʻshilmalar ishlatilsa putssolon portlandsement deb ataladi.
Klinkerni tuyayotganda unga odatda ko'pi bilan 3% gips qoʻshiladi. Bu bilan
sementning tishlashish muddati uzaytiriladi. Bu esa uning xossalariga yaxshi ta'sir
qiladi.
Portlandsement klinkeri ishlab chiqarish uchun xomashyo materiallari sifatida
gil yoki lyoss va ohaktosh jinslar ishlatiladi. Gil yoki lyoss va oxaktosh jinslar
ishlatiladi. Gil yoki lyoss va jinslar turli moddalardan tashkil topgan. Ularda,
asosan uchta oksid bor: SiO2, ALO, va Fe Oz lessda 15-20% atrofida CaCO, bor.
O‘zbekiston sement zavodlarida, asosan lyoss ishlatiladi. Oxaktoshlar asosan
kalsiy karbonatdan iborat. Kalsiy karbonat esa ikki oksid-Sao va CO, dan iborat.
Odatda asosiy va qoʻshimcha oksidlar miqdori quydagicha boʻladi:
CaO 63-67%, SIO 21-24%, Al:0,4-8%, Fe_0.2-4%, MgO 0,5-5%, SO:
0,3-1%, Na2O sa K:0 0,4-1%, T10, 0,2-0,5%, P.Os 0,1-0,3%.
1500 C da kuydirilgan erkin magniy oksid suv ta'sirida so'nish qobilitini
yoʻqotmasa ham, u juda sust soʻnadi. Uning soʻnish jarayoni qotib qolgan
sementtoshda ham davom etishi mumkin. Natijada qorishma va beton yoriladi.
Bunday xavfli holatning oldini olish portlandsement tarkibidagi erkin magnly
oksid miqdori standartda chegaralanadi: 4,55 dan oshmasligi zarur.
Portlandsementda kaliy va natriy oksidlari boʻlmagani ma'qul, chunki ular
portlandsementning tishlashish muddatiga ta'sir qiladi. Bundan tashqarii, ishqorlar
betonda toʻldirgichlar bilan oʻzaro kimyoviy ta'sir etishi mumkin. Natijada qotgan
betonning darz ketishiga sababchi boʻladigan natriy va kaliy silikat lari hosil
boʻladi. Bu reaksiya atrof muhit yetarlicha nam boʻlsa, juda tez ketadi. Shu sababli
gidrotexnik betonlar uchun sement va to'ldirgichlar tanlayotganda sementda
qancha ishqor borligi hisobga olinishi lozim va toʻldirgichlarda amorf
qumtuproqdan qancha borligi aniqlanadi. Ishqoriy metall oksidlar bo'lsa, beton
yuzasida shoʻr dogʻlar hosil boʻladi.
Standartga koʻra, portlansement tarkibida ishqor 1-2% miqdorda boʻlishi
mumkin, ammo gidrotexnik betonlar uchun 0,6% dan, yer usti konstruksiyalarini
qurishda ishlatiladigan qorishma va betonlar uchun esa 1% dan ortiq ishqor
boʻlgan portlandsement ishlatish tavsiya etilmaydi.
Fosfat angidrid 1,5-2% dan ortsa, portlandsementning qotish jarayoni
sekinlashadi. Sementda 4% gacha titan ikki oksidi boʻlsa, u salbiy ta'sir
koʻrsatmaydi, ammo ko'p bo'lsa mustahkamligi kamayadi.
Klinkerda erkin Sao boʻlsa, u portlandsement xossalariga magniy oksidiga
ni sbatan xavfliroq ta'sir ko'rsatadi
, ya'ni uning hajmi Juda notekis oʻzgaradi
Sao sementtoshni buzib yubormasligi uchun klinker tuyishdan oldin erkin Sao
havodagi nam ta'siridan soʻnib ulgurguncha omborlarda yetiltiriladi. Shunda
klinker birmuncha yumshaydi va uni tuyish osonlashadi. Klinkerning mineralogik
tarkibiga qarab, portlandsement quyidagi turlarga boʻlinadi: alit portlandsement,
undagi uch kalsiyli silikat 60% dan ortiq, CS:CS nisbati esa 4 dan katta; belit
portlandsement tarkibida 37% dan ortiq ikki kalsiyli silikat bor, CS:CS nisbati
birdan kam; alyuminat portlandsement tarkibida uch kalsiy alyuminat 15% dan
ortiq. CA miqdoriga qarab sementlar oz alyuminatli (5% gacha) oʻrtacha
alyum in atli (5-9% CA) va koʻp alyuminatli (9% dan ortiq) sem entlarga boʻlinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
