Reja: Keramik materiallarni ishlab chiqarish texnologiyasi

14-Mavzu: Keramik xom ashyo materiallarni quritish va kuydirish jarayonlari.
Reja:
1. Keramik materiallarni ishlab chiqarish texnologiyasi.
2. Keramik xom ashyomateriallarni quritish va kuydirish jarayonlari.
Karerdan keltirilgan xom ashyo yirikligi 5 mm gacha kilib maydalanadi. Kattik jinslar tosh maydalagich mashinalarida, yumshoklari esa (tuprok, bur) suv bilan maxsus xovuzda korishtirib maydalanadi.
Xovuzda xosil bulgan shlam deb ataluvchi kotmoksimon butka kuvur orkali silindr shaklidagi aylanma tegirmonga yuboriladi.
Pulat yoki chuyon sharchalar solingan tegirmon xar dakikada 28 marta aylanadi va natijada undagi 35-45% gacha bulgan shlam mayda kilib tuyiladi. Tuyilgan shlamning kimyoviy tarkibini tugrilash uchun uni uzatuvchi kuvurlar orkali shlam saklagich xovuzlarga yuboriladi va oksidlar mikdori laboratoriyada aniklanadi.
Pishirish. Tayyorlangan xom ashyo materiallari aylanma pechlarda pishiriladi. Pech kattik pulat listlardan yigilgan uzun silindr bulib, uning ichki kismi utga chidamli material bilan koplangan. Silindr uzunligi 185...230 m, diametri 5-7m. Aylanma pech maxsus tayanchlarga bir tomonga nishab (4^o) kilib urnatiladi. Aylanish tezligi dakikasiga 1-2,5 aylanishga teng.
Xom ashyo namligi 34-40% bulgan shlam sifatida pechning yukori kismiga tushadi. Uning nishab tomonidan esa bosim ostida issiklik manbaidan olanga yuboriladi. Pechning tuxtovsiz aylanishi xisobiga xom ashyo asta-sekin yukori xarorat tomon siljiydi.
Asosiy fizik-kimyoviy jarayon aylanma pechda kuydirish vaktida ruy beradi. Bu jarayonlarni kurib utamiz.
Kuritish kismida. 70...200^oS xaroratda xom ashyo kuritiladi, aylanma pechda asta sekin siljib mayda-mayda donalarga aylanadi va u kizib tarkibidagi gigroskopik namlik parlanib chikib ketadi.
Isitish kismida. 200...700^oS xaroratda xom ashyodagi organik aralashmalar yonadi, gil tuprok minerallaridagi kimyoviy boglangan suv parlanib chikib ketib suvsiz kaolinit – Al₂O₃  2SiO₂ xosil buladi.
Parchalanish (dekarbonizatsiya) kismida. 700...1100^oS xaroratda kalsiy va magniy karbonatlar SaO, MgO va SO₂ ga ajraladi, giltuprokdagi alyumosilikatlar SiO₂, Al₂O₃ va Fe₂O₄ ga ajraladi. Xosil bulgan kattik xolatdagi kalsiy oksid kimyoviy boglanib, past asosli silikatlar – 2SaO  SiO₂ , kalsiy alyuminat va kalsiy ferrit 2SaO  Fe₂O₄ larni xosil kiladi.
Ekzotermik jarayonlar kismida. 1100 ... 1300^oS xaroratda kuyidagi birikmalar xosil buladi: uchkalsiyli alyuminat 3SaO Al₂O₃, turt kalsiyli alyumoferrit 4CaO Al₂O₃Fe₂O₄ , lekin kalsiy oksidning bir kismi ozod boglanmagan xolda koladi. Bu davrda donachalar tulik xosil bulib ulguradi.
Kuydirish kismida. 1300...1450^oS xaroratda aralashma bir oz eriydi. Bunda 3CaOAl₂O₃; 4CaOAl₂O₃Fe₂O₄; MgO va tez eruvchi kushimcha aralashmalar eriydi. 2CaOSiO₂ va CaO eritmada aralashib, uzaro kimyoviy birikadi va klinkerning asosiy minerali 3CaOSiO₂ ni xosil kiladi.