Режа: Иқтисодиётни ривожлантиришда мутахассиснинг психологик билимдонлигининг зарурати

Психология фанида эксперимент усулининг икки тури бор;
а) лаборатория эксперименти;
б) табиий эксперимент.
Эксперимент усулининг бу икки тури психология фани соҳаларининг ҳаммаси учун баравар қўлланилади. Лаборатория экспериментининг ўзига хос устунлиги шундаки, у экспериментатор (тажриба ўтказувчи) га алоҳида қулайликлар беради. Экспериментатор ўрганилиши лозим бўлган психологик ҳодисани исталган вақтда вужудга келтиради ва унга сарфланадиган вақтдан унумли фойдаланиш имкониятига эга бўлади. Лаборатория экспериментининг айниқса; психик ҳолатларнинг физиологик асосларини ўрганишдаги имконияти каттадир. Шундай қилиб, лаборатория эксперименти психология фанининг энг маҳсулдор усули сифатида аҳамиятга эгадир.
Ҳар қандай ҳолатга нисбатан энг яхши изоҳ ёки тушунтириш атрофлича изланишдан кейин пайдо бўлади. Тадқиқотчи психологлар илмий услублардан фойдаланадилар аммо улар кимёгарлар ва физиклар учратмайдиган муаммоларга дуч келишади. Бир муаммони мисол қилиб кўрсатамиз: Психологлар маълум одамлар жамоасини илмий жиҳатдан ўрганаётганда улардан бирининг ўзини ғайриоддий тутишда ҳавотирда бўлишади. Кимёгар метан молекулаларини ўраганаётганда ҳеч қандай ҳавотирда бўлмайди. Кимёгарлар ҳохлаган нарсасини устида амлиёт бажариши мумкин албатта лабораторияни портлатмаган ҳолда. Психологлар одамлар билан бевосита учрашган ҳолда қатъий белгиланган чекловлар асосида иш олиб борадилар. Яна бошқа бир муаммо шундаки, одамлар кузатувдаликларини билиб қолишса, ўзларини ноодатий тута бошлайдилар. Кимёгарларнинг кимёвий моддаларида бундай муаммонинг келиб чиқши ақлга сиғмайди. Бу бўлимда сиз фаннинг умумий тамойиллари ва бу тамойиллардан психологлар чиққан махсус услублар ҳақида ўрганасиз.
Далилларни йиғиш фан бу - билим демакдир. Илм-фан - бу нусха кўчирса бўладиган маълумотларга асосланган билимларни қидиришдир.
Келинг, дастлаб маълумот йиғиндиси кейин эса нусха кўчирса бўладиган ибораси ҳақида фикр юритайлик.
Тадқиқот эҳтиёткорона қидириш билан бошланади. Масалан Роберт Провине кулгуни савдо марказларига бориб ким қачон кулганини тасмага ёзиб олган.
Психологлар кузатиш орқали масалага ойдинлик киритмоқчи бўлса, ҳохласа гипотеза пайдо қилишади ва синаб кўришади.
Гипотеза-аниқ тахминий изоҳ гипотезани синаш қуйдаги 4 қисмни тасвирловчи поғоналар кетма-кетлиги билан амалга оширилади. Кўп илмий маълумотлардаги мақоллар ҳам айнан шу кетма-кетликка амал қилади. Бу китобнинг қилган ҳар бир бобида, сиз далил нима деб ном берилган бўлимда психологик таълимга камида битта намуна топа оласиз уларнинг ҳар бирини гепотезадан то сўнгида унга изоҳ берилгунга қадар изчиллик билан амалга оширилади¹
Кундалик ҳаётингиз давомида сиз ўз танловингизнинг тўғрилигига кўпинча ишончсизлик билан қарайсиз. Кўпчилик одамлар ҳар доим ҳам руҳий ҳолатини ва психологик сифатларини тўғри тавсифлаб бера олмайди, бунга интилмаслиги ҳам мумкин. Психологияда проектив тестлар методикалари ҳақида кўп изланишлар олиб борилган. Психологияда «Проектив» атамаси илк бор Лоуренс Фенк томонидан 1939 йилда қўлланган. Шунингдек, у шахсни тадқиқ этишнинг проектив методлари таснифини ҳам келтиради: Шахснинг ижод маҳсулини ўрганиш, кўпроқ ботиний жиҳатларини аниқлашга ёрдам беради. Буни проектив характерга эга тестлар жумласига киради,-деб юритади. Шахсга расмлар, тестлар, график чизмаларни танлаш, чизиш орқали унинг психологик хусусиятларини билишга қаратилгани айтилади.
Мисол: қўйидаги расмлар қаранг.

Ушбу проектив чизмали методлар орқали, чизган шахсда рағбатланишнинг етишмаслиги, хайрихоҳлик муҳити ва қадриятли фикрлар мавжуд эмаслиги тасвирланган. Бундай методлар аввало шахснинг муносабатлари соҳасини акс эттиради ва психологик муаммоларни , специфик реакцияларни аниқлаш имконини беради. Проектив тест якка тартибда ўтказилади. Аввало, шахсни эркин бўлишини таъминлаши шарт. Тасвирланган расмларда аниқланишича, ёлғизлик, хавотир ёки қўрқув аниқ ифодаланган.
Демак, бу мактаб ёшидаги бола шахснинг чизган расми аниқланди, унда мактаб неврозлари бола ва катталарнинг аҳамиятли муносабатлари, боланинг мактаб ўзаро ҳамкорлиги тизимида ўз-ўзига муносабатлари бузилиши сифатида қаралиши мумкин.