Mavzu: Ishsizlik
Reja:
1. Ishsizlik tushunchasi, uning shakllari va turlari
2. Ishsizlikning iqtisodiy oqibatlari
3. Inflyatsiya va ishsizlikning o‘zaro ta’siri shakllari.
Ishsizlik - bu ijtimoiy-iqtisodiy hodisa bo'lib, unda ishchi kuchining bir qismi mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarishda band bo'lmaydi.
Rossiya Federatsiyasida zamonaviy ishsizlik - bu bozor munosabatlarini o'rnatish jarayonida rivojlanish bosqichida yuzaga kelgan hodisa. Rossiya ishsizligining o'ziga xosligi va o'ziga xos xususiyatlariga qaramasdan, u barcha mamlakatlarga xos bo'lgan xususiyatlarga ega.
Shuni ta'kidlash kerakki, ishsizlar qatoriga odatda nafaqat turli sabablarga ko'ra ishdan bo'shatilganlar, balki o'z ixtiyori bilan ish joyini tark etgan va yangi ish topishga harakat qilayotganlar ham kiradi. Ishsizlik tarkibi o'z sabablari bo'yicha ishchi kuchining to'rtta asosiy toifasini o'z ichiga oladi:
a) ishdan bo'shatish natijasida ishdan ayrilganlar;
b) O'z ixtiyori bilan ishdan bo'shaganlar;
v) Mehnat bozoriga tanaffusdan keyin kelganlar;
d) Mehnat bozoriga yangi kelganlar.
Ishsizlik darajasi ishsizlar sonining ishchi kuchi tarkibidagi foizi sifatida hisoblanadi.
Ishsizlik darajasi= ishsizlar sonin / ishchi kuchi soni x 100 %
Jamiyat holatining ijtimoiy-iqtisodiy mezoni sifatida ishsizlikka munosabat vaqt o'tishi bilan o'zgardi, ammo ishsizlikdan kelib chiqadigan zarar mamlakat iqtisodiy rivojlanishida sezilarli orqada qolishga olib keladi.
Iqtisodiy faollikning o'sishi yoki kamayishi mamlakatda bandlik va ishsizlikning o'sishi va pasayishining asosiy sabablari hisoblanadi. Iqtisodiyotning tsiklik rivojlanishi, iqtisodiy faoliyatning bir necha yillar yoki o'n yillar davomida ketma-ket ko'tarilishlari va pasayishlari band bo'lganlar va ishsizlar sonining ma'lum o'zgarishiga olib keladi.
Iqtisodiy oqibatlar 90-yillarning boshlariga kelib, millionlab fuqarolar ishdan ayrilib, yagona daromad manbalaridan ayrilib, qashshoqlik chegarasidan pastroqda qolishdi.
Jamiyat o'z imkoniyatlarini berishi mumkin bo'lgan hajmga nisbatan YaIM hajmida orqada qolish mavjud. Aholining turli ijtimoiy guruhlari o'rtasida ishsizlik xarajatlarining notekis taqsimlanishi mavjud. Xodimlarning malakasi yo'qoladi.
Makroiqtisodiyot bo'yicha taniqli tadqiqotchi Artur Ouken (AQSh) ishsizlik darajasi va ishlab chiqarilmagan yoki qaytarib bo'lmaydigan darajada yo'qolgan mahsulotlar o'rtasidagi bog'liqlikni matematik tarzda ifodaladi. Okun qonuni deb ataladigan bu nisbat shuni ko'rsatadiki, agar haqiqiy ishsizlik darajasi o'zining tabiiy darajasidan 1% ga oshsa, yalpi milliy mahsulotning yo'qolishi 2,5% ni tashkil qiladi.
Misol uchun, agar boshida haqiqiy YaIM uning potentsial hajmining 100% ni tashkil etgan bo'lsa va keyin 98% ga tushgan bo'lsa, unda ishsizlik darajasi 1% ga oshishi kerak. Okun qonuni tovar bozori va mehnat bozori o'rtasidagi asosiy munosabatlarni ifodalaydi. U real YaIMning qisqa muddatli harakati va ishsizlik darajasining o'zgarishi o'rtasidagi munosabatni tavsiflaydi.
Rossiyada soʻnggi paytlarda barqaror iqtisodiy oʻsish kuzatilayotganiga qaramay, bu rivojlangan Gʻarb davlatlari darajasiga yetish uchun yetarli emas.
G‘arb iqtisodchilarining fikricha, bugungi kunda ishsizlik bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarning markaziy muammosidir. Ommaviy ishsizlik davrining iqtisodiy yo'qotishlari, masalan, monopolizatsiya bilan bog'liq yo'qotishlardan ancha katta.
Ishsizlikning asosiy salbiy oqibatlaridan biri mehnatga layoqatli fuqarolarning mehnatga layoqatsiz ahvoli va shunga mos ravishda ishlab chiqarilmagan mahsulotlardir. Iqtisodiyot mehnatga tayyor va qodir, ish izlayotgan va uni ishga tushirishga tayyor bo‘lgan har bir kishining ish o‘rinlariga bo‘lgan ehtiyojini qondira olmasa, mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish salohiyati yo‘qoladi. Binobarin, ishsizlik jamiyatning imkoniyatlarini hisobga olgan holda rivojlanishi va olg‘a siljishiga to‘sqinlik qiladi. Oxir oqibat, bu iqtisodiy o'sishning sekinlashishi, yalpi milliy mahsulot o'sishining orqada qolishi sifatida baholanadi.
Iqtisodiy faollikning o'sishi yoki kamayishi mamlakatda bandlik va ishsizlikning o'sishi va pasayishining asosiy sabablari hisoblanadi. Iqtisodiyotning siklik rivojlanishi, iqtisodiy faoliyatning bir necha yillar yoki o'n yillar davomida ketma-ket ko'tarilishlari va pasayishlari band bo'lganlar va ishsizlar sonining ma'lum o'zgarishiga olib keladi. Demak, iqtisodiyot deyarli to‘liq bandlik cho‘qqisini boshdan kechirayotgan va ishlab chiqarish maksimal samaradorlik bilan ishlayotgan paytda, bir muncha vaqt o‘tgach, ishbilarmonlik faolligining pasayishi, ishlab chiqarish faolligining pasayishi va ishsizlikning o‘sishi boshlanishini kutish kerak. Shundan so‘ng, tabiiyki, navbatdagi bosqich – ishlab chiqarishning tiklanishi boshlanadi, bu esa yana bandlikning maksimal qiymatigacha oshishiga olib keladi Mehnat sektorini isloh qilish sust va ziddiyatli. Ishsizlik ko‘lami, aholining aksariyat qismi turmush darajasining pasayishi, mehnatkashlarning huquqiy himoyasizligi islohotdan keyingi yillarda ishchilar erishganidan ko‘ra ko‘proq yutqazganidan dalolat beradi. Ishsizlik ijtimoiy hodisa sifatida aholining qashshoqlashishiga olib keladi. Bu jarayon barqaror bo'lishi va surunkali qashshoqlikka aylanishi yoki davlat tomonidan ijtimoiy himoya choralari ko'rilgan taqdirda to'xtatilishi mumkin.
