Reja: Ikkilik hisoblagichlar

Hisoblagichlar
Reja:
1.Ikkilik hisoblagichlar
2. O’nlik hisoblagichlar

Axborot so’zini saqlashni ta‘minlovchi va hisoblash mikrooperatsiyasini bajaruvchi ketma-ketlik raqamli qurilmaga hisoblagich deyiladi.Hisoblash mikrooperatsiyasida C sonini hisoblagichda q1 ga o’zgartiriladi. Hisoblash mikrooperatsiya- si bajarilishida C:qC–1, – esa ayiruvchi deyiladi. Har ikkala mikrooperatsiya bajarilishi mumkin bo‗lsa, hisoblagichni reversiv deb ataladi.

Hisoblagichning asosiy parametri Ks hisoblagich moduli, hisoblagich hisoblashi mumkin bo‗lgan maksimal birlik sondir. Hisoblagich n ikkilamchi razryadga ega bo‗lib, 0,1,2,...,2n–1 holatlarida bo‗lishi mumkin. Summalovchi hisoblagichning kirish qismiga 2n birligi kelganida, u 2n–1 holatidan 0 holatiga o’tadi. Shunday qilib, n– razryadli ikkilamchi summalovchi hisoblagich hisoblash moduli Ksq2n bo’ladi.
Hisoblagichlar, ruxsat etilgan kirish signallari chastotasi bilan ham xarakterlanadi. Hisoblagichlar odatda T triggerlardan tuziladi. Lekin ularni tuzishda nafaqat hisoblagichli kirishga ega bo’lgan triggerlar, D triggerlar, JK triggerlar ham qo‗llaniladi. Hisoblagichlarni bir necha xususiyatlari bo‗yicha tasniflash (sinf- larga bo‗lish) mumkin. Hisoblash yo‗nalishiga binoan summalovchi (to‗g‗ri hisobli) va ayiruvchi (teskari hisobli) bo’ladi. O‗tkazish sxemasi bo‗yicha, hisoblagichlar ketma-ket, parallel va ketma-ket – parallel o‗tkazuvchanlarga bo’linadi.
Sinxronizatsiyasi mavjudligi bo‗yicha sinxron va asinxron hisoblagichlarga bo‗linadi. Hisoblagichni tamg‗alab (markirovka) belgilashda IE harflari bilan tasvirlanadi. Konstruktiv jihatidan triggerlar integral sxemalar majmuasi ko‗rinishida, mos ravishda ulangan bo’lib, yoki ko’prazryadli hisoblagichli bitta integral sxemadan tashkil topadi.
1.1 Summalovchi ikkilik hisoblagichlar
n-triggerlardan tashkil topgan ikkilik n-razryadli summalovchi hisoblagichda, raqamlar ketma-ketligi hisobi amalga oshiriladi. Bunday ketma-ketlik 0 dan bog‗lanadi. Bunday ketma-ketlik, navbatdagi son avvalgisiga bir birlik qo‗shilishi bilan aniqlanadi. Ketma-ketlik maksimal 2n–1 soniga erishilganida, u yana 0 dan o‗tadi va takrorlanadi. n-triggerli hisoblagichda mumkin bo‗lgan holati 2n, hisoblash moduli KC ham shuningdek 2n bo‗ladi. Hisoblagichning har bir holatiga hisoblash ketma-ketligida 0 dan 2n–1 gacha son mos keladi. Summalovchi 3 razryadli ikkilik
hisoblagichini ko‗rib chiqaylik. Bunday hisoblagichda 0 dan 23–1q7 gacha ketma-ketlikni amalga oshirish mumkin.
Raqamlar ketma-ketligi 3-razryadli ikkilik soni b3b2b1: 000, 001, 010, 011, 100, 101, 110, 111 ikkilik sonlari bilan berilishi mum- kin. Har bir razryad b1 ga trigger chiqish soni Qi ni qo‗yamiz. 3-razryadli Q3Q2Q1 chiqishlari bilan hisoblagichda 0 dan 7 gacha raqam ketma-ketligi amalga oshiriladi.
Hisoblagich ikki pog‗onali hisoblash kirishiga ega bo‗lgan T triggerlarda tuziladi. Summalovchi 3-razryadli ikkilik hisoblagichning sxemasi 10.22-rasmda keltirilgan. Ushbu sxemada hisoblagichning boshlang’ich holati, shinaga boshqaruvchi signal berilib o’tkaziladi.