Reja: "Ideal"yong’og’ining qishloq xo’jaligidagi ahamiyati

Qishloq xo’jaligida “Ideal” yong’og’ini yetishtirish texnalogiyasi

Reja:

1.”Ideal”yong’og’ining qishloq xo’jaligidagi ahamiyati

2. “Ideal” yong’oqini ekish va parvarishlash usullari.

3 Yong’oqlarning foydali xususiyatlari va xalq tabobatida qo’llanish usullari.

Yong’oq (Juglans regia L) – yong’oqdoshlar oilasiga mansub daraxtlar turi, yong’oqmevali daraxt. Yovvoyi holda KIchik Osiyo, Bolqon yarim oroli , Kavkaz, Eron, Xitoy, Korea yarim oroli, Afg’onistonda o’sadi. O’rta Osiyo tog’larida tabiiy yong’oqzorlar ko’p.Jahondagi ko’pgina mamlakatlarda ekma yong’oqzorlat barpo qilingan.

Yong’oq O’zbekistonning tog’li zonalarida va deyarli barcha sug’oriladigan mintaqalarida o’stiriladi.Bo’yi 15-30 m , yo’g’onligi 1,5-2m gacha boradi. Shoxshabbasi qalin, keng sharsimon yoki qubbasimon , ildiz tarmog’I baquvvat, 4m va undan ortiq chuqurlikka boradi.Bargi yirik (20-40 sm ), 5-11 barkchalardan tuzilgan murakkab barg, hushbo’y(efir moyli). Guli bir uyli ayrim jinsli , changchisi (otalik guli)-kuchalasi o’tgan yilgi novdada to’da to’da , urug’chisi (onalik guli ) yangi novda uchida va barg qo’ltig’ida bitta yoki 2-3 tadan, ayrim navlarida 5-10 donadan shingil shaklida joylashadi. Mevasi – yong’oq,dumaloq yoki cho’ziqroq , po’chog’I qattiq, yumshoq ,g’alvirak tuzilishga ega. Bir dona yong’og’i 5-23 gr atrofida (mag’zi 40-75%). 150-200 yil xosil beradi, 300-400 yil yashaydi. Yong’oq yorug’sevar o’simlik. Yer osti suvlari yuza bo’lmagan ,lekin nam yetarli,karbonatli, qumoq , shag’alli tuproqlarda yaxshi o’sadi. Vegetatsiya davri 165- 210 kun. Aprel mayda gullaydi, mevasi sentabr – oktabrda pishadi. Yong’oqzorlardan 30-50 s ga yaqin hosil olish mumkun.Yong’oqlarning tabiatda juda ko’p turlari mavjud, va ularning xosildorligi ham ularning navlariga qarab turlicha bo’ladi. Bugungi kunda mamlakatimizda yong’oqning 21 navi yetishtiriladi.Biroq , ularning ba’zilari boshqalarga qaraganda tez-tez o’stiriladi. Bularga birinchi navbatda “Ideal” va “Gigant” kabi navlari kiradi. Markaziy osiyoda yongoqni tanlayotganda diqqat qilish kerak bolgan birinchi narsa sovuq qarshilik .

Ushbu janubiy maydon uchun qattiq iqlim sharoitda hatto har bir gibrid yaxshi boshpana ostida ham qishda omon qolmaydi bu nuqtai nazardan ozlarini

isbotlab beradigan bunday sharoitlar uchun maxsus ishlab chiqarilgan bir nechta nav mavjud .

Ideal .1947-yilda Farg’ona shahridagi o’zbek fidoyisi Sergey Sergeyevich Kalmikov tomonidan ishlab chiqarilgan. U o’tkirligi bilan ajralib turadi, ekishdan ikki yil o’tgach hosil bera boshlaydi biroq yaxshi hosil 5 yoshli daraxtdan yigib olinadi. Yong’oq “ideal nav” cho’tkasi hosil qiladigan inflorescencesga ega, ular ustiga bir vaqtning o’zida bir nechta yong’oqlar paydo bo’ladi.Ushbu navning asosiy xususiyati ko’plab yong’oq tuxumdonlari bilan ikkinchi marta gullash imkoinatidir. “Ideal” navining juda katta yong’og’I yuqori sovuqqa chidamliyligi bilan rus olimlari orasida tan olingan. U -35 darajagacha sovuqga chiday oladi. Urug’lar yerga kuzda 10 sm chuqurlikda ekiladi. Iyun oyi oxirida( keying yil ) birinchi kurtaklar paydo bo’ladi va kuzga qadar 50 sm gacha o’sadi.Qish uchun yosh daraxtlarni yopishga hojat yo’qligi muhimdir. “ Ideal” mo’l ko’llikga muhtoj quyosh nuri, u yaxshi soyalashga toqat qilmaydi. Daraxtlar o’rtacha namli,loyli ohakli tuproqlarda yaxshi rivojlanadi va o’sadi.Daraxt kuchli, keng ildiz tizimiga ega, shuning uchun yong’oqni binolardan uzoqroqda ekish kerak. Uning balandligi 4-5 metrgacha osadi gullari shamol tomonidan mukammal changlanadi. Yongoqlari oval shaklida boladi qobigi ingichka , mevalarini ortacha vazni 10-12 grammni tashkil etadi. O’sib ulg’aygan daraxt hosildorligi oshadi.U (120 kg) yaxshi hosilga ega. meva yigish sentabrning oxiridan oktabr oyining oxirigaqadar yig’

ib olina Afsuski Ideal xilma an’anaviy shakllarga nisbatan chidamliyligi bilan farq qilmaydi.Agar oddiy yong’oq 100 yildan ortiq yashashi mumkin bo’llsa, unda tez o’sadigan atigi 40-50 gacha.Yana bir kamchiligi shundaki bahorning qaytib sovuqlari ostiga tushgan gullar ko’pincha zarar ko’radi. Yaxshiyamki, ikkinchi darajali gullash qobilyatibu kamchilikni qoplaydi.Ikkilamchi gullash odatda birinchi to’lqindan 1-2 hafta o’tgach boshlanadi va butun yoz davom etadi.Shuning uchun , barcga daraxtlarni mavsum davomida bir vaqtninh o’zida bir daraxtda kuzatish mumkin:gullash,hosil bo’lish va mevalarning pishishi.

Naslchilik xususiyatlari.Ideal yong’oq urug’lar yoki greftlar bilan ko’payadi.Uni urug’lardan yetishtirish jarayoni ajoyib va u200b/u200b qiziquvchan xususiyatiga ega.Yong’oqlar bir –biriga yaqin teshikka joylashtirishi kerak, 4 dona .Shunda ko’chatlar birgalikda o’sib , kuchli va chidamli o’simlik hosil qiladi. Yong’oq mevalari qish oldindan yoki bahorda qor eriganidan keyin ekiladi.Ikinchi holatda , yong’oqni 1,5 oy davomida +7 haroratda nam qumda qatlamlash kerak va allaqachon unib chiqqan materialni ekish. Mevalari 10 sm chuqurlikdagi teshiklarga muhrlanadi. Birinchi yilda ko’chatning rivojlanishi juda sust , kuzga qadar ular atigi 15-20 sm gacha o’sadi, ammo keyingi bahorda yong’oq o’shish shavqatsizligini ko’rsatadi.

Ideal xilma –xillik afzallliklari.

• 
  Birinchidan albatta , to’g’ri parvarish bilan ikki yoshli daraxtlardan erta mevalar.
  
• 
  Qish bardoshli past haroratlarga va hatto bahorgi sovuqlarga toqat qiladi.
  
• 
  Quruq va issiq yillarda ham ajoyib hosil beradi
  
• 
  Xizmatda g’ayrioddiy, hatto ekishlarni doimiy ravishda kuzatib boorish imkoniyati bo’lmagan bog’bonlar uchun ham mukammaldir
  
• 
  Voyaga yetgan daraxt kichkina va buta bo’lib , kichik joylarda o’sishni osonlashtiradi.
  

Ko’paytirish.

Yong’oq Ideal urug’ va payvandlash yo’li bilan tarqaladi.Urug’lik usuli juda mashaqqatli va ko’p vaqt talab etadi. Ekishdan oldin, yig’ilgan , tozalangan va quritilgan yong’oqlar +18 haroratda taxminan 45 kun davomida tabaqalanishi kerak. Qatlamli yong’oqlar tuproqqa aprel oyining boshlarida , yuqori qatlam +10 darajagacha qizib ketganda ekiladi.Faqat 5-7 yildan so’ng ko’chatlarni tanlangan joyga ekish mumkin………… uchun ular 2-3 yil ichida tayyor bo’ladi. Agar siz issiqxonada yong’oq eksangiz , o’sish jaravoni ikki baravar tezroq ketadi. Sovuqqa chidamliligiga qaramay hayotning, birinchi yillarida yosh daraxtlar qish uchun boshpana zarur.Birinchi sovuq boshlanganda o’simlikni yaxshilab sug’organdan so’ng quruq burglar va torf bilan ildiz doirasini mulchalash kerak.

Kasallik va zararkunandalarga qarshi kurash.

Ideal yong’oq xlorozga chidamliligini oshiradi.Xarakterli qo’ziqorin kasalliklarini oldini olish uchun daraxtlar vaqti vaqti bilan Bordo suyuqligining 1 % eritmasi bilan ishlov beriladi.Hasharotlardan bu nav daraxti uchun eng xavfli yong’oq shira, yong’oq kuya, barg oqadilar,juftlanmagan ipak qurtlari va mevali kuya hisoblanadi.Ularga qarshi kurashish uchun daraxtlarga karbofos va yashil sovun eritmalari sepiladi.

Yong’oqni ekish. Ko’chat ekish uchun joy yaxshi yoritilgan va shimoliy sovuq shamollardan himoyalangan bo’lishi kerak. Yong’oq siqilib turolmaydi, va uning toji juda keng tarqalgan , shuning ucgun siz boshqa daraxtlardan kamida 5m orqaga chekinishingiz kerak. Ekishdan 2 hafta o’tgach, yong’oq yaxshi sug’orilishi karak. Suv iste’mol qilish darajasi- 15-20 litr. Agar mintaqa yetarli namlik zonalariga tegishli bo’lmasa, kelajakda magistralga yaqin doiraning holatini diqqat bilan kuzatib boorish talab etiladi.Sug’orish muntazam bo’lishi kerak, lekin ortiqcha emas. Sug’oriladigan yerlardagi yo’ng’oq daraxtlarinini parvarish qilish asosan sug’orishdan iboratdir.O’sish davrida yong’oq kamida 6-7 marta sug’oriladi.Xar bir sug’orishdan so’ng yumshatilai va begona o’tlardan tozalanadi.Xosilli yong’oqzorlarda yiliga sof xolda 90-120 kg azot, 60-90 kg fosfor o’g’itlari solinadi yoki 3 yilda bir marta 30-40 tonna xisobida go’ng solinadi.Fosforli o’g’itlar xamda go’ng kuzda ,azotli o’g’itlar erta bahorda solinadi .Yong’oq ko’chati ideal tojni shakllantirishga muhtoj. Agar ekish bahorda amalga oshirilgan bo’lsa , darxol birinchi azizillo qilishingiz mumkun.Agar kuzda bo’lsa , uni kuzga qoldirishindiz mumkin. Siz darxtni muntazam ravishda sug’orishinhiz kerak, odatda har 2 haftada 20 litr . Sug’orish miqdori iqlim va tuproqqa qarab tartibga solinadi.Tuproqning botqoqlanishiga yoki qurib ketishiga yo’l qo’ymaslik kerak. “Ideal” muntazam sug’orishga muhtoj va bir qatorda uning yaxshi o’sib rivojlanishi va yaxshi hosil berishi uchun ham unda uchraydigon turli hil kasalliklar va zararkunandalardan himoya qilish zarur.Agar daraxtda kasallik izlari paydo bo’lganda , darhol davolanishni boshlash muhimdir.Yong’oqning zararkunandalardan zarar ko’rgan shoxlari va boshqa qismlari darhol olib tashlanishi va yoqilishi kerak. Ba’zi kasalliklar bog’ bo’ylab tezda tarqalib , bir daraxtdan ikkinchisiga ko’chib o’tishadi.Qarovsiz qoldirilgan kasallik butun bog’ va hosilni osongina yo’q qiladi.

Yong’oqning foydali xossalari va xalq tabobatida qo’llanilishi. Yong’oqning mag’zi bilan birga po’stlog’I hamda bargi ham inson organizmi uchun foydalidir. Uning po’stlog’I tarkibida oshlovchi modda bo’yoq va boshqa moddalar bargida S, R va V1 vitaminlari , karotin, flavonoidlar , gidroyuglon, efir moyi, xom mevasi po’stlog’I tarkibida ko’p miqdorda S darmondorisi , mag’zida esa karotin va yog’ bor.Bargidan siqib olingan shirasi temiratki va boshqa teri kasalliklariga qarshi davo sifatida qo’llaniladi. Xom mevasi gijjaga qarshi iste’mol qilinadi. Qolaversa, undan tayyorlangan murabbo qalqonsimon bez xastaligini davolashda foydali hisobalanadi.Chunki uning tarkibida ko’p miqdorda yod moddasi mavjud. Yong’oq mag’zi qorin og’rig’I va ko’ngil aynishini qoldiradi. Tarkibida 50 % yog’ bo’lib, u qand kasalligiga qarshi ishlatiladigan samarali dori vositalaridan biridir. Mevasining mag’zi ovqatning yaxshi hazm bo’lishiga ham yordam beradi.Yoshlikm quvvatini oshiradi . Me’da faoliyatini yaxshilaydi. Agar u anjir bilan qo’shib yeyilsa , asab va xotirani mustaxkamlaydi. Yong’oq mag’zida S darmondorisi mo’l bo’lganligi uchun ikki yoshdan boshlab bolalarga maydalab berilsa , shamollashning oldini oladi.

Yong’oqning kimyoviy tarkibi quyidagicha:

• 
  B, PP,P A,C, E, K vitaminlari,
  
• 
  Temir
  
• 
  Kobalt
  
• 
  Natriy
  
• 
  Magniy
  
• 
  Yod
  
• 
  Kalsiy
  
• 
  Sink.
  

Yong’oq yog’I an’anaviy tibbiyotda qo’llaniladi. Otit va konyukivitni davolash uchun , shuningdek jarohatni davolash uchun buyuriladi.Yong’oq yog’I foydalidir chunki yadrolarda bo’lgani kabi ozuqa moddalariga ega. Farqi shundaki , yog’da ko’proq yog’li kislotalar mavjud.Yong’oq yog’I tiroid muammosi , diabet, toshbaqa kasalliklari, semizlik uchun tavsiya etiladi.