Reja: I. Kirish II. Asosiy qism Spontan va majburiy molekulyar sochilish Yorugʻlikning gazlarda sochilishi-zichlik fluktuatsiyasi Sochilgan yorugʻlik spektrining nozik strukturasi Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar kirish

Yorugʻlikning gazlarda sochilishi-zichlik fluktuatsiyasi. Yuqorida aytilishi boʻyicha, ideal bir jinsli muhitda yorugʻlik sochilmaydi. Shunday ekan, toza (birorta ham unsur atom aralashmagan) muhitda nurning sochilishiga nima sabab boʻladi? Bunday muhitda nima bir jinslilikni buzadi, boshqacha aytganda, toza muhitda optik nobirjinslilik qayerdan paydo boʻladi?. M.Smoluxovskiy va A.Eynshteyn bu savolga quyidagicha javob berdilar: molekulalarning issiqlik harakati har qanday muhit parametrlarining oʻzlarining oʻrtacha qiymatlari atrofida oʻzgarib turishiga (fluktuatsiyasiga) olib keladi. Bunday fluktuatsiya sababli optik nobirjinsliklar muttasil ravishda paydo boʻladi va yoʻqolib turadi.
Ideal gazda nurning sochilishini koʻrib chiqamiz. Buning uchun fikrimizda gaz egallagan hajmni hajmlari bir xil boʻlgan elementar ΔV – elementar hajmlarga boʻlib chiqamiz. Bu xajmlarning oʻlchamlari toʻlqin uzunligi λ dan ancha kichik deb hisoblaymiz. Ana shunda har bir elementar hajmdagi molekulalardan tarqalayotgan ikkilamchi toʻlqinlarning fazalarini bir xil deb hisoblash mumkin. Biror bir elementar hajmdagi molekulalar sonini N deb belgilaymiz. Molekulalar toʻxtovsiz issiqlik harakatida boʻlganligi uchun N vaqtga bogʻliq boʻlib qoladi, chunki bu hajmga har bir onda qanchadir molekula kirsa, huddi shu onda undan biroz katta (yoki kichik) miqdorda molekulalar chiqib turishi mumkin. Demak, elementar hajmdagi molekulalarning oniy soni N oʻzgarib turadi, lekin ularning oʻrtacha soni 𝑂 ̅ oʻzgarmas boʻladi. Δ𝑂 = 𝑂-O̅ ifoda molekulalar oniy sonining (miqdorining) fluktuatsiyasi deb ataladi va u musbat va manfiy ishoraga ega boʻlishi mumkin. Statistik fizikadan maʼlumki, Δ𝑂2= 𝑂0𝑤, bu ifodada N0 birlik xajmdagi molekulalar soni , 𝑤 – elementar hajm. Aytilganlarni hisobga olib, V hajmdagi sochilgan yorugʻlikning intensivligi uchun quyidagi ifoda topilgan:
(1.2)- ifoda
Koʻrinib turibdiki, keltirilgan formula Reley olgan (1.1) formulaning oʻzginasidir. (1.2) formulani keltirib chiqarishda muhitga tushayotgan yorugʻlik qutblangan (polyarizatsiyalangan) deb hisoblanadi, shunda sochilgan yorugʻlik ham qutblangan boʻladi. Agar tushuyotgan yorugʻlik tabiiy yorugʻlik boʻlsa, sochilgan yoriugʻlik qutblanganligi qanday boʻladi? Bu savolga javob berish uchun avvalo 1.2. rasm asosida qutblangan yorugʻlikning bir-biriga perpendikulyar boʻlgan ikki tekislikdagi sochilishini koʻirb chiqamiz:
birinchi tekislik tushayotgan yorugʻlikning elektr maydon kuchlanishi vektoriga perpendikulyar, ikkinchi tekislikda esa ana shu vektor yotadi.