Reja: I. Kirish II. Asosiy qism Soliq va buydjet siyosati

Rasm 1.2 - Fiskal siyosat turlari

Eslatma - Manba:

Rag'batlantiruvchi fiskal siyosat turg'unlik davrida qo'llaniladi (1.2-rasm (a)), ishlab chiqarishdagi tanazzulni kamaytirish va ishsizlikni kamaytirishga qaratilgan va yalpi talabni (jami xarajatlar) oshirishga qaratilgan. Uning vositalari:

• 
  - davlat xaridlari hajmining oshishi;
  
• 
  - soliqlarni qisqartirish;
  
• 
  - transfertlarning oshishi.
  

Cheklangan fiskal siyosat bumda qo'llaniladi (iqtisodiyot haddan tashqari qizib ketganda) (1.2-rasm (b)), ishlab chiqarishda inflyatsion tafovutni kamaytirish va inflyatsiyani pasaytirishga qaratilgan bo'lib, yalpi talabni (umumiy xarajatlarni) kamaytirishga qaratilgan. Uning vositalari:

• 
  - davlat xaridlarini qisqartirish;
  
• 
  - soliqlarning oshishi;
  
• 
  - o'tkazmalarning qisqarishi.
  

Bundan tashqari, soliq-byudjet siyosatini ajratib ko'rsatish:

• 
  1) ixtiyoriy;
  
• 
  2) avtomatik (ixtiyoriy bo'lmagan).
  

Ixtiyoriy soliq-byudjet siyosati hukumat tomonidan iqtisodiyotni barqarorlashtirish maqsadida davlat xaridlari, soliqlar va transfertlar qiymatining qonuniy (rasmiy) o'zgarishi.

Avtomatik soliq siyosati o'rnatilgan (avtomatik) stabilizatorlarning harakati bilan bog'liq. O'rnatilgan (yoki avtomatik) stabilizatorlar - bu o'zgarmaydigan vositalar, ammo ularning mavjudligi (ularning iqtisodiy tizimga o'rnatilgan tizimi) iqtisodiyotni avtomatik ravishda barqarorlashtiradi, turg'unlik davrida ishbilarmonlik faolligini rag'batlantiradi va haddan tashqari qizib ketganda uni to'xtatadi. Avtomatik stabilizatorlar quyidagilardan iborat:

• 
  - daromad solig'i (uy xo'jaliklari daromadlari solig'i ham, korporativ daromad solig'i ham kiradi);
  
• 
  bilvosita soliqlar (birinchi navbatda qo'shilgan qiymat solig'i);
  
• 
  - ishsizlik bo'yicha nafaqa;
  
• 
  - qashshoqlik nafaqalari.
  

O'rnatilgan stabilizatorlarning iqtisodiyotga ta'siri mexanizmini ko'rib chiqing.

Daromad solig'i quyidagicha ishlaydi: turg'unlik davrida ishbilarmonlik darajasi (Y) pasayadi va soliq funktsiyasi quyidagi shaklga ega:

T \u003d t * Y, (1.2)

bu erda T - soliq tushumining miqdori;

t - soliq stavkasi;

Y - umumiy daromadning (mahsulotning) qiymati,

keyin soliq tushumlarining qiymati pasayadi va real ishlab chiqarish qiymati maksimal bo'lganida, iqtisodiyot haddan tashqari qizib ketganda, soliq tushumlari ko'payadi. Soliq stavkasi o'zgarishsiz qolishini unutmang. Shu bilan birga, soliqlar xarajatlar oqimini va shunga mos ravishda daromadlarni kamaytiradigan iqtisodiyotdan ozoddir (elektron modelni eslang). Aniqlanishicha, pasayish bilan tutilishlar minimal, qizib ketganda esa maksimal darajada bo'ladi. Shunday qilib, soliqlarning mavjudligi (hatto bir martalik, ya'ni avtonom) tufayli, iqtisodiyot haddan tashqari qizib ketganda avtomatik ravishda "soviydi" va pasayish paytida "isinadi". Iqtisodiyotda daromad solig'ining paydo bo'lishi multiplikatorning ahamiyatini pasaytiradi (daromad solig'i stavkasi mavjud bo'lmagan multiplikator mavjud bo'lganidan katta:\u003e), bu daromad solig'i iqtisodiyotiga ta'sirning barqarorlashuv ta'sirini kuchaytiradi. Shubhasiz, iqtisodiyotga eng kuchli barqarorlashtiruvchi ta'sir progressiv daromad solig'iga ega.

Qo'shilgan qiymat solig'i (QQS) ichki barqarorlikni quyidagicha ta'minlaydi. Retsessiyada sotuvlar kamayadi va QQS bilvosita soliq bo'lganligi sababli, sotuvlar tushganda mahsulot narxining bir qismi, bilvosita soliqlardan tushadigan soliq tushumlari (iqtisodiyotdan ozod qilish) kamayadi. Haddan tashqari qizib ketish paytida, aksincha, umumiy daromad o'sib borishi sababli sotuvlar ko'paymoqda, bu bilvosita soliqlardan tushadigan daromadlarni ko'paytiradi. Iqtisodiyot avtomatik ravishda barqarorlashadi. fiskal siyosat kapital iqtisodiyoti

Ishsizlik va kam ta'minlanganlik nafaqalariga kelsak, ularning to'lovlarining umumiy hajmi tanazzul davrida ko'payadi (odamlar ishsiz qolishni boshlaydilar va kambag'al bo'ladilar) va "ortiqcha ish" va daromadning o'sishi bilan bum paytida pasayadilar. Shubhasiz, ishsizlik nafaqasini olish uchun ishsiz bo'lishi kerak va kambag'allik nafaqasini olish uchun juda kambag'al bo'lishi kerak. Ushbu imtiyozlar pul o'tkazmalari, ya'ni. iqtisodiyotga in'ektsiya. Ularning to'lovi daromadlarning o'sishiga va shunga mos ravishda xarajatlarning o'sishiga yordam beradi, bu retsessiya davrida iqtisodiy tiklanishni rag'batlantiradi. Boom davrida ushbu to'lovlarning umumiy miqdorining kamayishi iqtisodiyotga teskari ta'sir ko'rsatmoqda.

Rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiyotni soliq siyosatining 2/3 qismi va o'rnatilgan stabilizatorlarning ta'siri tufayli iqtisodiyotning uchdan bir qismi tartibga soladi.

Shuni yodda tutish kerakki, soliq va to'lovlar kabi fiskal siyosat vositalari nafaqat yalpi talabga, balki yalpi taklifga ham ta'sir qiladi. Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, pasayish davrida iqtisodiyotni barqarorlashtirish va davriy ishsizlikka qarshi kurashish uchun soliqlarni qisqartirish va oshirilgan transfertlardan umumiy xarajatlarning o'sishini va, demak, ishbilarmonlik va bandlikni oshirishni rag'batlantirish uchun foydalanish mumkin. Shu bilan birga, shuni yodda tutish kerakki, Keyns modelida yalpi mahsulotning o'sishi bilan bir vaqtda soliqlarning pasayishi va pul o'tkazmalarining ko'payishi narxlar darajasining o'sishiga olib keladi (1.2 (a) rasmdagi P 1 dan P 2gacha), ya'ni. inflyatsiyaga qarshi choradir (inflyatsiyani qo'zg'atadi). Shuning uchun, bum davrida (inflyatsiya darajasi), iqtisodiyot "haddan tashqari qizib ketganda" (1.2 (b) rasm), inflyatsiyaga qarshi chora sifatida (narx darajasi P 1dan 2 Pgacha pasayadi) va ishbilarmonlik faolligini pasaytirish va iqtisodiyotni barqarorlashtirish uchun vositalar solig'i oshadi va transfertlarning kamayishi.

Biroq, firmalar soliqlarni xarajat deb bilishgani sababli, soliqlarning oshishi yalpi taklifning qisqarishiga olib keladi, soliqlarning pasayishi esa ishbilarmonlik faolligi va ishlab chiqarishning o'sishiga olib keladi. Soliqlarning yalpi ta'minotga ta'sirini batafsil o'rganish AQSh prezidenti R. Reyganning iqtisodiy maslahatchisi, amerikalik iqtisodchi, "ta'minotning iqtisodiy nazariyasi" kontseptsiyasining asoschilaridan biri Artur Lafferga tegishli. A. Laffer taxminiy egri chiziq qurdi (1.3-rasm), u yordamida soliq stavkasidagi o'zgarishlarning davlat byudjetiga tushadigan soliq tushumlarining umumiy miqdoriga ta'sirini ko'rsatdi. Ushbu egri chiziq faraz deb ataladi, chunki Laffer statistik ma'lumotlarni tahlil qilish asosida xulosa chiqarmadi, balki gipoteza asosida, ya'ni. mantiqiy fikrlash va nazariy xulosa.

2.3 Soliq-byudjetni takomillashtirish yo'llari va usullari siyosatchilar.

Hozirgi vaqtda va kelajakda Rossiyada moliyaviy strategiyani shakllantirishning nazariy asoslari oqilona, \u200b\u200bmuvozanatli Keynsianizm bo'lishi mumkin. Ushbu bosqichda davlatning iqtisodiyotga bilvosita aralashuvi chegaralarini kengaytirish kerak (ayniqsa soliqlarni tartibga solish sohasida). Bozor mexanizmi barter va yuqori soliqlar bilan bog'liq to'lov qobiliyatiga ega bo'lgan talabning tor chegaralarini mustaqil ravishda ko'tarishga qodir emas. Soliq imtiyozlarining haddan tashqari yuqori darajasining o'rnatilishi korxonalarni soliq to'lashdan bo'yin tovlashning qonuniy va yarim huquqiy usullarini keng miqyosda izlashga undaydi.

Ishlab chiqarishni rivojlantirish va daromad olishni rag'batlantiradigan soliq tizimi iqtisodiy o'sishning barqaror va sinovdan o'tgan omili hisoblanadi. Mamlakat siyosiy rahbariyati soliq tizimini tubdan o'zgartirish zarurligini tan oldi. Rossiya Federatsiyasi Hukumatining 2002-2003 yillarga mo'ljallangan ijtimoiy siyosat va iqtisodiy modernizatsiya sohasidagi harakatlar rejasida ustuvor vazifalar belgilangan. Asosiy makroiqtisodiy siyosat soliq islohotidir. Uning maqsadlari birinchi marta muvozanatlashgan holda soliq yukini sezilarli darajada kamaytirish va tenglashtirish uchun investitsiya muhitini yaxshilash va davlat byudjeti profitsitiga erishish zarurligini aks ettiradi. Shuni ta'kidlash mumkinki, davlat, madaniyatli tadbirkorlar va ko'pchilik aholining uzoq muddatli manfaatlarini muvofiqlashtirish vazifasi qo'yildi.

Islohotning qonunchilik asoslari - Prezident tomonidan imzolangan Soliq kodeksi (to'rt qismdan iborat ikkinchi qism) 2001 yil 1 yanvardan kuchga kirdi.

Soliq islohotlarining yangi bosqichi boshlangan paytgacha mamlakatda shakllangan iqtisodiy va siyosiy sharoitlarni tahlil qilishga harakat qilamiz. Avvalo, biz iqtisodiy va soliq siyosatining o'zaro ta'sirining xususiyatlarini ta'kidlaymiz. Iqtisodiyotni jonlantirish soliq bazasini kengaytirishga, soliqlarni "haqiqiy" pullar bo'yicha to'plashni ko'paytirishga yordam beradi. Boshqa tomondan, maqbul soliq tizimini joriy qilish ishlab chiqarish o'sishini rag'batlantiradi.

So'nggi 2,5 yil ichida, hukumat oxir-oqibat to'lovlar doirasini buzishga muvaffaq bo'ldi, bunda bir rubl byudjet majburiyatlarini bajarmaslik 3,5-4 rublni tashkil etdi. mamlakat iqtisodiyotida to'lovlarni amalga oshirmaslik. Bu mamlakatda soliq yig'ishning yaxshilanganligini izohlashi mumkin. Rossiya Federatsiyasining Soliqlar va yig'imlar vazirligi uchun 1999 yildagi eng muhim voqea byudjetning tushishi va "tirik" pul tushumlarining o'sishi boshlanishi edi. 1999 yilda jamlangan byudjetga maqsadli byudjet va davlat byudjetidan tashqari jamg'armalari daromadlari bilan birga 1044,0 milliard rubl yig'ildi. soliqlar va yig'imlar. "Jonli" pul shaklida 793,4 milliard rubl yoki barcha daromadlarning 76 foizi olingan. Amaldagi soliq siyosati samarali bo'ladimi / Moliya, № 10, 2002, 2-bet6 Federal byudjetda "jonli" pul tushumlarining o'sish sur'ati byudjet daromadlarining umumiy yig'imi bo'yicha tegishli ko'rsatkichlardan oldinda edi.

Boshqa tomondan, rublning devalvatsiyasi, xom ashyoning yuqori eksport narxlari emas, balki, avvalambor, soliq yukining pasayishi, davlat xarajatlari va amaldagi byudjet taqchilligi Rossiyada iqtisodiy tiklanishning asosiy sabablari edi. Bugungi kunda iqtisodchilar davlat soliq siyosati iqtisodiyotning barqaror ishlashining asosiy omili ekanligi to'g'risida yakdil fikrda. Iqtisodiy tahlil instituti tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shunday xulosaga keldi: eng yuqori o'sish sur'atlariga erishish uchun bozor iqtisodiyoti tizimida iqtisodiyotga davlat byudjeti yukining past ko'rsatkichlari bo'lishi kerak.

Soliq islohotlarining yangi bosqichini amalga oshirishning muhim sharti - Rossiya biznesi ishtirokchilari o'rtasida ishbilarmonlik etikasining yangi Mustaqil O`zbekiston ochiq, erkin iqtisodiyotga asoslangan odil jamiyat, kuchli demokratik huquqiy davlat qurish yo`lidan bosqichma-bosqich olq'a bormoqda. Respublikamizda jamiyatni yangilashda va ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotda tanlangan bu yo`li jahon tajribasiga asoslangan, xalqimizning turmush sharoitlari, an'analarini, urf-odatlarini, turmush tarzini har tomonlama hisobga olgan.

Bozor munosabatlariga o`tish murakkab jarayon, u bosqichma-bos-qich amalga oshiriladi. Har bir bosqichni amalga oshirish uchun ma'lum vaqt kerak bo`lib, har tomonlama murakkab bo`lgan bir qancha ishlarni bajarish zarur bo`ladi.

Iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichida eng, awalo, bozor munosabatlarining huquqiy poydevori yaratildi. Bu davrda 300 taga yaqin iqtisodiy xarakterdagi qonunlar qabul qilindi, turli mulkchilik shakllaridagi korxonalar, ya'ni davlat korxonalari, aksiyadorlik jamiyatlari, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar, kichik va mas'uliyati cheklangan korxonalar, ijara korxonalari, fermer va dehqon xo`jaliklari, jamoa xo'jaliklari, xususiy korxonalar, yakka tartibda mehnat faoliyat ko`rsatadigan shaxslar vujudga keldi.

Bozor iqtisodiyoti rivqjlangan davlatlarda turli mulkchilik shaklidagi korxonalar faoliyatini uchta asosiy mexanizm orqali tartibga solinadi.

1. 
   Xo`jalik qonunchiligi.
   
2. 
   Soliq mexanizmi.
   
3. 
   Bank mexanizmi, narx, kredit va boshqalar.
   

Iqtisodiyotni tartibga solishda soliq mexanizmi alohida o`rin tutadi. O`zbekistonda bozor islohotlari boshlanishi bilan oldingi soliq tizimi ta'sirchanligi va samarasi susaydi, chunki u rejali boshqarish tizimiga asoslangan mexanizm edi. Endi bozor iqtisodiyotiga xos soliq mexanizmi joriy etilishi zarur bo`lib qoldi. Buning uchun dastlab soliq qonunlari qabul qilingan bo`lsa so`ngra o`zbckiston Respublikasining Soliq kodeksi ishlab chiqildi va u 1-yanvar 1998-yildan boshlab amalga kiritildi.

O`zbekiston Rcspublikasining Soliq kodeksiga muvofiq korxona, tashkilot, firmalar va aholi soliqlar va yig`imlar to`laydilar.

Soliqli to`lovlarning hamma turlari faqat budjetga tushadi. Soliqli to'lovlar mohiyatini ochishga keyinroq to`xtalamiz. Yig`imlar ham asosan budjetga tushadi.

Soliqsiz to`lovlar esa byudjetga, yoki maxsus fondlaiga tushadi. Mavjud soliqli va soliqsiz to`lovlarning farqi faqat budjetga tushishdagina emas, boshqa farqlari ham mavjud.

Budjet daromadlarini asosan soliqlar, yig`imlar va soliqsiz daromadlar tashkil etadi. Umumdavlat soliqlariga: qo`shilgan qiymat solig`i, aksiz solig`i, yuridik shaxslar daromadlarini (foyda)sidan olinadigan soliq jismoniy shaxslarning daromadidan olinadigan soliq, suv resurslaridan olinadigan soliq, yer ostidan foydalanganlik uchun soliqlar kiradi.

Byudjetdan tashqari maxsus fondlarga ajratmalar. Bular ham soliqsiz to`lovlardir. Bunday fondlarga mehnat bandlik fondi, pensiya fondi va asosiy yo'l qurilishi fondi kiradi

Korxona, biriashma, tashkilot va firmalar o`zlarining ish haqi fondlariga nisbatan 24 % ajratib, pensiya fondiga, 0,3 % mehnat bandlik fondiga va 0,2 %ini ijtimoiy sug`urta fondiga o`tkazib beradilar.

Davlat budjeti daromadining qariyb 90 %ni soliqlar tashkil etar ekan, ularning mohiyatini ochish, tizimini guruhlab o`iganish muhim iqtisodiy ahamiyatga ega.

Respublikamizning mustaqillik davridagi soliq amaliyoti chet mamlakatlar soliqlarini o`rganish, ularni respublikamizda qoilash, qo`llanayotgan ba'zi bir soliqlarga tuzatish va o`zgartirishlar kiritish bilan takomillashib bormoqda. Shunday qilib, O`zbekiston o`zining soliq tizimiga va soliqsiz to`lovlariga ega, ular rcspublika iqtisodiyotini barqarorlashtirishga xizmat qilmoqda.