Reja: I. Karimovning “Tarixiy xotirasiz kelajak yo'q” asarida vatanimiz tarixini yoritish va o'rganish asoslarining ishlab chiqilishi

3. O’zbekistonda ibtidoiy jamiyat va uning davrlari. (Paleolit, mezolit, neolit, eneolit va bronza davrlari manzilgoxlari).

Qadimgi taraqqiyot (tsivilizatsiya) tushunchasi. Qadimgi taraqqiyotning shakllanishi. Qadimgi odamlarning dastlabki makonlari. Selengur, Ko’lbuloq, Teshiktosh va boshqa manzillar. Olov va o’q-yoyning kashf etilishi).
«Sivilizatsiya» so’zi nisbatan yaqinda, 2 asr muqaddam, frantsuz ma’rifatchilari tomonidan ilmiy iste’foga kiritilgan, ular bu ibora orqali hur, ozod, odil, huquqiy tizimga ega grajdanlik jamiyatini ifoda qilganlar. Lotincha «civilis» Qadimdan grajdanlik, ya’ni harbiylashmagan jamiyat ma’nosida tushunilgan.
Keyinchalik bu so’z turlicha, keng mazmunda ishlatiladigan bo’lib ketdi. Masalan, Amerikalik antropolog L. Morgan, uning ketidan nemis olimi F. Engels odamzod tarixidagi tsivilizatsiyani yovvoyilik, vaxshiylik va yarim vaxshiylik davridan keyin kelgan ijtimoiy tizimi shakllangan, ijtimoiy tabaqa va sinflar, Davlatlar, xususiy mulkchilik tashkil topgan inson jamiyati rivojining muhim bosqichi sifatida anglaganlar. Ingliz tarixchisi A. Toynbi tsivilizatsiyalarni hududiy madaniy-tarixiy taraqqiyot ko’rinishi deb hisoblagan.
Sivilizatsiyaning boshlanish nuqtasi va asosiy ob’ekti-bu insondir. Odam tabiat ne’matlaridan o’z extiyoji uchun foydalanishga va uning ustidan o’z hukmronligini o’tkazishga intiladi. TSivilizatsiya-bu odamning komillik, yetuklikka intilish belgisidir. Al-(Forobiy «Fozil shahar aholisining maslagi» asarida shunday deydi: «har-bir inson tabiatan shunday tuzilganki, u yashash va oliy darajadagi yetuklikka erishishga harakat qiladi». Alloma o’zining boshqa risolasida «Davlatning vazifasi-insonlarning baxt-saodatga olib borishdir. Bu esa ilm va yaxshi ahloq yordamida qo’lga kiritiladi», deb ta’kidlaydi.
YUsuf Xos Hojib o’zining mashhur «Qutadg’u bilig» kitobida jamiyatning muvofiqlashtirish, uyg’unlashtirish, unga takomil baxsh etishning insonning asosiy burchi deb biladi. Buning uchun avvalo ilm va uni xayotga tatbiq etish muhimligini uqtiradi. Uning suyukli qahramoni aql va bilim egasi bo’lgan. Alisher Navoiy komillikni insonni ma’rifatli bo’lishida, yuksak ma’naviyatida, adolatning tantanasida va nihoyat, xalq va yurtboshining o’zaro sadoqatidadir, deydi. Frantsiya donishmandlari aql va adolatga asoslangan jamiyatni tsivilizatsiyaga erishgan mamlakat deb hisoblaganlar. Mashhur nemis olimi Gegel esa tsivilizatsiyani ma’naviy-ruhiy madaniyatning moddiy-texnik asosi, deb tushungan.
Ko’rinib turibdiki, tsivilizatsiya zamirida aql-zakovat, farosat, xayotga ijodiy yondashish, betinim mehnat kabi fazilatlar mujassam. SHuning uchun ham ko’pchilik lug’atlarda tsivilizatsiya so’zi ijtimoiy taraqqiyot, moddiy va ma’naviy madaniyat darajasi deb talkin etiladi.
Ko’p tarixshunoslarning fikricha, tarixni o’rganishga yondashish anchagina holis va ob’ektivdir. Jahonning asosiy qitalari kabi Markaziy Osiyo hududida ham ibtidoiy jamiyat rivojlanishining ma’lum bosqichlari mavjud. Paleolit eng qadimgi va uzoq asrlarni o’z ichiga olgan tosh davridir. Undan keyingi mezolit davri miloddan avvalgi 12-7 ming yilliklarni o’z ichiga oladi, o’ng neolit-miloddan avvalgi 6-4 ming yilliklar, eneolit (mis-tosh) davri-miloddan avvalgi 4-3 ming yilliklar,