Reja: Huquqning tushunchasi va mohiyati Huquqni tushunishning umumiy masalalari va ularning amaliy faoliyat uchun ahamiyati Huquqqa "normativ" yondashuv qonuniylik

Birinchidan, huquqning normativ nazariyasida huquqning eng muhim normativlik xarakteri ta`kidlanadi. ezgulik, ayniqsa, umumiy va barqaror bo`lsa, u umumiy qoidaga aylanadi.

Ikkinchidan, normativlik huquqning shaqliy aniqligi bilan chambarchas bog`liq bo`lib, huquqiy talablarga asoslanish imkonini beradi.

Uchinchidan, huquqning buzilish holatlarida davlat majburlovi choralari belgilanadi.

To`rtinchidan, qonunsizlik va zo`ravonlik rejimiga qonuniylik qarama-qarshi qo`yiladi.

Beshinchidan, qonuniy kuchga kirayotgan iroda adolatli, axloqiy, ilg`or bo`lishi shart.

Oltinchidan, yuridik amaliyot mobaynida ijtimoiy munosabatlar qonunga asoslanib chiqarilgan hujjatlar asosida normativ tarzda tartibga solinadi.

Yettinchidan, ijtimoiy taraqqiyotga davlat ta`sir etishining keng imkoniyatlarini tan oladi.

Mazkur nazariyaning ushbu ijobiy jihatlari shubhasizdir. Ayniqsa, davlatning huquq orqali ijtimoiy taraqqiyotga samarali ta`siri, jamiyat manfaatlarini ifodalashi, insonparvarlik, adolat, ozodlik qadriyatlariga asoslanishi g`oyat muhimdir.

Huquqni normativ tushunish barqarorlik, tinchlik-oso-yishtalik hukmron bo`lgan mamlakatlarda katta samara beradi. Agar qonunlar o`z vaqtida yangilanib borsa, demokratik talablarga rioya qilinsa, huquqiy normalarda xalqning ilg`or kayfiyati, g`oyalari ifodalansa, huquqni bunday tushunish e`tirozlarga sabab bo`lmaydi.

Huquqni normativ tushunishning salbiy jihatlari:

- shaxsning tabiiy huquqlarini cheklaydi, davlat yaratgan huquqlarning ustuvorligiga asoslanadi;

- huquqni ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma`naviy omillardan ajratib qo`yadi;

- yuridik normalarning ustunligini tan olish oqibatida eski huquq normalarining ham qo`llanishiga yo`l qo`yadi;

- odat huquqi, shartnomalarni huquq manbai sifatida etarli inobatga olmaydi.

4. Huquqqa «sotsiologik» yondashuv - ijtimoiy hayotning o`sishini ta`minlash vositasi

Huquqqa «sotsiologik» yondashuv XIX asrning ikkinchi yarmida «erkin huquq» maktabi doirasida shakllangan. Ovrupoda bunday yondashuvning namoyandalari Erlix, Jeni, Muromtsev va boshqalardir. Huquq normalari ijtimoiy taraqqiyot talablariga javob bermay qolgan sharoitda vujudga keldi va rivojlandi. Mazkur yondashuv quyidagi g`oyalarga asoslanadi:

1. Huquq tabiiy huquqlarda ham emas, qonunlarda ham emas, balki qonunlarni hayotga tadbiq etishda ifodalanadi.

2. Huquq - yuridik xatti-harakatlar, yuridik amaliyot, huquqiy tartibot, qonunlarning qo`llanishidir. Huquq bu huquqning sub`ektlari - jismoniy va yuridik shaxslarning amaliy xulq-atvorlaridir.

Bu nazariyaning boshqacha nomi «jonli huquq» nazariyasidir.

3. «Jonli huquq»ni dastavval sudyalar o`zining yurisdiksion faoliyatida yaratadi. Ular «qonunlarni» huquq bilan to`lg`izadi va sudyalar huquq ijodkorligi faoliyatini amalga oshiradi.

Huquqni «sotsiologik» tushunish o`ziga xos ijobiy va salbiy jihatlarga ega.

Ijobiy jihati shundan iboratki, birinchidan huquqni bunday tushunish huquqning hayotga tadbiq etilishiga asoslanadi.