Reja: Gomologik qatori, izomeriyasi, nomenklaturasi

Reja:

1. Gomologik qatori, izomeriyasi, nomenklaturasi.

• 2. Olinishi.
• 3. Fizikaviy xossalari.
• 4. Kimyoviy xossalari.
• 5. Ishlatilishi.

Sikloalkanlar.

Umumiy formulasi

CnH2n

Uglerod atomi sp3 gibridlangan, yopiq zanjirli to`yingan uglevodorodlar sikloalkanlar yoki sikloparafinlar deyiladi. Ularni naftenlar, polimetilenlar hamda siklanlar deb ham atashimiz mumkin.
Halqadagi C – C orasidagi masofa – 0,153 nm
SIKLOALKANLARGA OID UMUMIY FORMULALAR
Izomeriyasi va nomlanishi

Nomlanishiga ko`ra (sistematik) tegishli alkan nomi oldiga
“siklo” so`zi qo`shish orqali hosil qilinadi.


Sikloalkanlarda izomeriyaning quyidagi turlari uchraydi:
1. Halqadagi uglerod atomlarining soniga qarab:
3. O’rinbosarlarning
halqadagi holatiga
qarab:
4. Yon zanjirning
Tarmoqlanishiga
ko`ra izomeriya:
2. Orinbosarlardagi
uglerod atomlari
soniga qarab:
Sikloalkanlar qatoridagi izomerlar soni

Formula	Nomi	Izomerlar soni	Formula	Nomi	Izomerlar soni
C3H6	SikloPropan	1	C7H14	SikloGeptan
C4H8	SikloButan	2	C8H16	SikloOktan
C5H10	SikloPentan	5	C9H28	SikloNonan
C6H12	SikloGeksan	12	C10H20	SikloDekan

5. Halqalarda C – C bog’I atrofida aylanish bo’lmaydi. Shu boisdan halqadagi turli uglerod atomlari bilan bog’langan har xil o’rinbosarlari bo’lgan sikloalkanlar sis – va trans – izomerlar holida mavjud bo’lishi mumkin. Masalan: 1,2 – dimetilsikoobutanda metil gurupalari halqa tekisligining bir tomonida yoki turli tomonlarida joylashishi mumkin:
Sikloalkanlar asosan neft tarkibida bo`ladi.
Ular o`simliklarning gultojbarglari, barglari, meva va ildizlaridan ajralib olingan.
Birinchi bo'lib rus olimi V. V. Markovnikov o'z shogirdlari bilan neftdan siklopentan, siklogeksan va ularning hosilalarini ajratib olgan hamda ularning xossalarini o’rgangan.
T A B I A T D A U C H R A S H I

Olinishi:

1) Ajralgan digalogen alkanlarga aktiv metal Na (Freynd) yoki Zn (G. G. Gustavson) ta`sir ettirish yo`li bilan olinadi.

3) Benzol va uning gomologlarini
gidrogenlash orqali. Pt, 300oC
2) Ajralgan digalogenli alkanlarga amalgamalar ta`sirida. (Konnor va Uilson):
4) Besh va olti a’zoli sikloalkanlar ikki asosli karbon kislotalarning Ca, Ba yoki toriyli tuzlarini quruq haydash orqali olinadi. Bunda dastlab keton hosil bo’ladi, so’ng u tegishli uglevodorodgacha qaytariladi:

Kimyoviy xossalari

1. Gidro
genlash
2. Zelinskiy reaksiyasi

B A Y E R nazariyasi

Siklopropandan siklogeksangacha halqaning barqarorligi ortib boradi va siklogeptandan boshlab barqarorlik asta sekin yana kamaya boshlaydi. Shuning hisobiga siklopropan va siklobutan birikish reaksiyasiga kirishadi. Siklopentan va undan keyingi vakillari esa birikish reaksiyasiga kirishmaydi. Ular uchun o`rin almashish reaksiyasi xos.