Reja: Geterohalqali birikmalar haqida tushuncha Geterohalqali birikmalarning sinflanishi

• Geterohalqali birikmalarning nomlanishi

• Bu nomenklatura tizimi monosiklik 3 dan 10 gacha a’zoli geterosiklik birikmalarga
• tadbiq etiladi.
• Geteroatom turiga tegishli old qo’shimchasi qo’shiladi
• 2. Halqa o’lchami aniqlab olinadi va quyidagi suffikslar bilan aniqlanadi.
• Ayrimlarida lotin sonlaridan kelib chiqqan bo’g’inlardan foydalaniladi.
• Masalan, ir / tri, et / tetra, ep / gepta, ok / okta, on / nona, ek / deka.

Geteroatom	Prefix (old qo’shimchasi)
O	oksa
N	Aza
S	Tio
P	Posfa

Halqa o’lchami	suffiks	Halqa o’lchami	suffiks
3	ir	7	ep
4	et	8	ok
5	ol	9	on
6	in	10	ek

• Geterosiklik birikmalarning nomlanishi

• 3. Nomlanishdagi oxirgi qo’shimchalar xalqaning o’lchami va to’yinganlik darajasini bildiradi.

Halqa a’zosi	Azot tutgan birikmalar		Azot tutmagan birikmalar
	To’yinmagan	To’yingan	To’yinmagan	To’yingan
3	-irin	-iridin	-iren	-iran
4	-et	-etidin	-et	-etan
5	-ol	-olidin	-ol	-olan
6	-in	-an	-in	-an
7	-epin	-epan	-epin	-epan
8	-okin	-okan	-okin	-okan
9	-onin	-onan	-onin	-onan
10	-esin	-esan	-esin	-ekan

• Yuqoridagi qoidalarga asoslangan holda quyidagi birikmalarni nomlaymiz!

• Geterosiklik birikmalarning nomlanishi

• Geterohalqaning to’yinganlik darajasi “digidro”, (ikkita H atomi birikkan), “tetrogidro”, “pergidro” qo’shimchalar bilan ko’rsatiladi.

• Halqada ikki va undan ortiq geteroatom bo’lgan birikmalarni nomlash

• Ikki va undan ortiq bir xil geteroatom bo’lsa bitta halqada prefiks oldiga “di-”,”tri” va hakozalar qo’yiladi.

• Halqada turli hil geteroatom tutgan birikmalarni nomlash

• oksaziridin

• 1,3-tiazol

• 1,4,2-ditioazin

• 1,4-oksazin

• Tarixiy nomlari ishlatiladigan geterosiklik birikmalar

• Pridazin

• Piridin

• Furan

• Tiofen

• Pirrol

• Quyida berilgan geterosiklik birikmani nomlash uchun dastlab qaysi geteroatom
• katta kichikligini aniqlab olish, va radikal qaysi uglerod atomida turganligini raqam bilan ko’rsatish kerak.

• Kondensirlangan geterohalqali birikmalarni nomlash

• Piridin

• Benzo[b]furan

• Benzo[b]piridin

• Benzo[c]tiofen

• Uch a’zoli geterohalqali birikmalar xalq xo’jaligida, kimyo sanoatida tibbiyot va qishloq xo’jaligida muhum rol o’ynaydi. Geterohalqali birikmalarning eng oddiysi uch a’zoli geterohalqali birikmalar hisoblanadi.uch a’zoli geterohalqali birikmalarga oksiranlar, tiiranlar va aziridinlar kiradi.

• Кнорр (1886 й.)

• E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

• 2022