Reja: Geodezik qidiruv ishlarining yol xojaligida ahamiyati

Mavzu: AVTOMOBIL YOLLARINI QIDIRUVLARDAGI GEODEZIK IShLAR.

REJA:
1. Geodezik qidiruv ishlarining yol xojaligida ahamiyati.

2. Avtomobil yollarini qidiruvini ananaviy va geoaxbort texnologiyalarini va uning taxlil.
3. Joyning raqamli modeli.
Tayanch sozlar: geodezik qidiruvlar, piketaj jurnali, bazis, nivelirlash, teodolit yoli, taxeometrik syomka, menzulali syomka, stereofoga bittadan togrammetrik syomka.
Loyihalanadigan yolning xalq xojaligi talablarini qondirish darajasi va uni qurish qiymati loyihada istiqbolda kozda tutilgan harakatlanish kolami va xususiyatlarining sinchiklab hisobga olinishiga, mahalliy tabiiy sharoitlarga, yol xizmat qiladigan mintaqalarning rivojlanish rejalariga va yol qurishni amalga oshiradigan tashkilotlarning texnik imkoniyatlariga mutlaqo bogliqdir.
Yol qurilishi ancha kop miqdorda pul mablaglari, moddiy va mehnat resurslari sarflashni talab etadi. qurilgan yolning yuqori transportbop sifatlarini taminlash yol uchun kamyob yoki xalq xojaligining boshqa sohalari uchun juda zarur bolgan erlarni olib qoyish, er qazish ishlari hajmi, tashib keltiriladigan qimmat qurilish materiallaridan foydalanish borasida juda oylab hal etilgan va iqtisodiy jihatdan asoslangan echimlar bilan birga qoshib olib borilishi kerak. Loyihachi har qaysi loyiha echimini oylay turib, bu loyihani quruvchilar qanday amalga oshirishlari mumkinligini va bu echim avtomobil transportidan foydalanish sharoitlariga qay darajada tasir etishini yaqqol tasavvur etishi kerak. Uning echimi fan va texnikaning eng yangi yutuqlariga asoslanishi va albatta sanoat qurilishining zamonaviy ilgor usullarini kozda tutishi kerak.
Yolning ishlashi kop jihatdan uning joydagi vaziyati bilan belgilanadi. Barcha loyiha echimlari mahalliy xalq xojalik va tabiiy sharoitlarni batafsil va chuqur organishga asoslangan bolishi kerak.
Qidiruvlar va trassani naturaga chiqarish jarayonlarida bir qator geodezik ishlar bajariladi. Ularni bajarish texnikasi geodeziya kursida batafsil yoritilgan. Magistral yolni otkazishda yoki trassani joyda uzil-kesil rejalashda trassaning burilish burchaklari va ular orasidagi burchak olchanadi. Burchakni ketma-ket ikki marta olchash orasidagi farq 2( dan oshmasligi kerak. Chiziqning yonalishi partiya boshligi yordamchisi tomonidan beriladi va joyda teodolit boyicha nishon qoziqlar ornatish yoli bilan belgilab qoyiladi. Ularni shunchalik yaqin ornatiladiki, har qaysi oraliqda kamida uchta nishon qoziq boladi, uzun togri chiziqlarda esa oraliq nuqtadan har qaysi tomonidan kamida ikkita nishon qoziq korinib turishi ke

Syomkalar davrida trassani vaqtincha boglash uchun olib tashlangan nishon qoziqlar orniga, bir-ikkita oralatib, balandligi 1,52 m bolgan qoziqlar qoqiladi. Burilish burchaklari uchlarida qalinligi 45 sm va uzunligi 2025 sm bolgan qoziqchalar qoqilib, ularning ustida asbobni markazlanadi.

Trassani otkazayotgan guruh ortidan texnik va tort-beshta ishchidan iborat piketchilar guruhi boradi. Ularning vazifasiga trassa uzunligini olchash, uni 100 m li qismlar-piketlarga bolish, oraliq nuqtalarni aniqlash (ularning belgilarini relefning ozgarishi sababli nivelirlashda aniqlab bolmaydi), yol oldi polosasining tafsilotli planini olish.
Trassa uzunligini 20 metrli polat lentalar bilan olchanadi. Asosiy va nazorat olchovlari ortasidagi farq 1/500 dan oshmasligi kerak. Piketlar va ular orasidagi plyus nuqta piketlashda ketma-ket ikki piket orasidagi relefning ozgarishini (baland-past bolishini) korsatuvchi xarakterli nuqta bolib, uning oldingi piketdan uzoqligi olchanadi va bu son piket nomeri davomida plyus ishorasi bilan yoziladi] nuqtalar grunt sirti bilan bir tekis qilib qoqiladigan qoziqchalar (nuqtalar) bilan va ularni bildiruvchi baland qoziqchalar (qorovullar) bilan belgilab qoyiladi, ularga piket nomeri va undan piketlar orasidagi nuqtagacha bolgan masofa butun metrlargacha yaxlitlab yozib qoyiladi.
Joy relefi kondalang yonalishda ozgaradigan joylarda piketchi kondalang profillarni planga tushiradi. Bunday joylarga trassa mavjud yoldan yoki togondan otadig



an uchastkalar, kondalang qiyaligi 1:5 dan tik qiyalamalar, suv oqimlari va temir yollarga bevosita yaqin joylar kiradi.
Barcha yozuvlarni piketchi millimetrli qogozli jurnalda olib boradi (2-rasm).

3-rasm. Piketaj jurnalidagi yozuvlarga misol

Unda burilish burchaklari, piketlar va barcha oraliq nuqtalar, reperlar sxematik tasviri, joylashuv plani va boglash sxemalari bilan belgilanadi. Har ikki tomoni 50 m bolgan joy polosasiga tafsilotning hamma elementlarining rasmi chiziladi. Trassa oqidan 25 m chegaralarida tafsilot elementlarigacha bolgan masofa ruletka bilan olchanadi, undan katta masofalar kozda chamalab baholanadi. Piketaj jurnalida inshootlar joylashgan er, katta yakka daraxtlar turgan joy va qoyalarning chiqqan joylari shuningdek, jarliklarning boshini, daryolarning yuviladigan qirgoqlarini, tokilmalarning va boshqa noturgun uchastkalarning chegaralarini ayniqsa aniq belgilanadi. Qidiruvlar bilan qurilish ishlari boshlanishi ortasida odatda bir necha yil otadi. Bu davr ichida qoziqchalar va qorovul”lar yoqolib ketadi. Shuning uchun trassa mustahkam ustunlar, yashirin nuqtalar va reperlar (absolyut balandligi malum bolib, joyda beton, gisht, tosh va boshqalar bilan mustahkam ornatilgan, nivelirlashda ustiga reyka qoyiladigan nuqta) ornatish yoli bilan planda va balandligi boyicha ishonchli mustahkamlangan bolishi kerak (3-rasm).

4-rasm. Trassani boglash: a-yashirin nuqtalar bilan; b-ustunlar bilan; 1-tuproq tepacha yoki tosh uyumi; 2-yozishlar uchun yonib silliqlangan joy

Nivelirlash, odatda uchastkaning ortasidan boshlab asbobdan boglovchi nuqtalar reykasigacha bolgan 75100 m li normal masofalarda bajariladi. Ochiq qulay havo bolganida bu masofani 150 m gacha oshirish mumkin. Belgilar daryo orqali har ikki tomonidagi toxtash joylaridan qosh nivelirlash yoli bilan uzatiladi. Togli yoki juda past-balandli, geometrik nivelirlash etarlicha unumli bolmagan joylarda aniqligi yuqori optik dalnomerlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Boglovchi nuqtalar ortasidagi masofalarni aniqlash uchun qiyalik burchaklari togri va teskari yonalishlarda bitta yarim usul bilan olchanib, reykadan olingan sanoqlar 1 sm gacha yaxlitlanadi.
Qidiruv ishlari amaliyotida quyidagilar qollanadi:
kvadratlar boyicha nivelirlash. kondalang kesimli teodolit yollari.
past-baland ochiq joylarda eng qulayi taxeometrik syomkadir.
menzulali syomka, u planda relefni va tafsilotni aniq aks ettirishga imkon beradi, biroq juda sermehnat va hamma ish hajmini dalada bajarishni talab etadi;