Режа: Фирманинг қисқа муддатли ва узоқ муддатли оралиқдаги фаолияти

Ўзгармас харажат ва ўртача ўзгармас харажатлар чизиғи графикда қуйидагича тасвирланади:

• ТFC, AFC

• ТFC

• AFC

• Q

• Ўзгарувчан харажат (ТVC – Total Variable Cost) – масулот ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ бўлган харажат, яъни маҳсулот ҳажми ошганда ёки камайганда ўзгарадиган харажатлар. Ўзгарувчан харажат Q га боғлиқ функция бўлиб, ТVC(Q) кўринишида ёзилиши мумкин.
• Ўртача ўзгарувчан харажатлар (AVC - Average Variable Cost) - бир бирлик ишлаб чиқарилган маҳсулотга тўғри келадиган ўзгарувчан харажат бўлиб, у ўзгарувчан харажат миқдорини ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдорига нисбати билан аниқланади.

• TVC ва AVC чизиқлари графиги.

• Q

• ТVC, AVC

• ТVC

• AVC

• Умумий харажатлар (TC - Total Cost) - қисқа муддатли оралиқда маълум миқдорда маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланган ўзгармас ва ўзгарувчан харажатларнинг йиғиндисига тенг: TC=ТFC+ТVC (Q)
• Бу ерда TFC- ўзгармас харажат, ТVC- ўзгарувчан харажат. График кўринишда умумий харажат чизиғи ўзгармас ва ўзгарувчан харажатлар чизиқларини қўшиш билан ҳосил қилинади.

• TC, TVC, TFC

• TC

• ТVC

• ТFC

• Q

Ўртача умумий харажатни (ATC) умумий харажатни ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдорига бўлиш йўли билан аниқлаш мумкин:

• Чекли харажат (MC - Marginal Cost) - ишлаб чиқариш ҳажмини кичик миқдорга (одатда бир бирликка) оширишга сарфланган қўшимча харажатдир:

• Ўртача умумий, ўртача ўзгарувчан, ўртача ўзгармас ва чекли харажатлар графикда жойлашуви

• MP, AP ҳамда MC, AVC чизиқлари ўртасидаги боғлиқлик

• Узоқ муддатли оралиқда маҳсулот ҳажми ортиши билан ишлаб чиқариш харажатлари ўзгариши ўртасидаги боғлиқлик

• Q

• www.themegallery.com

• ХАРАЖАТЛАР:

• Корхонанинг ишлаб чиқариш, сотиш ва бошқа фаолияти натижасида юзага келадиган харажатлар туркуми:
• 1. Ишлаб чиқариш жараёнидаги иштирокига кўра:
• - ишлаб чикариш харажатлари;
• - ноишлаб чикариш харажатлари.
• 2. Сарф этиладиган ресурслар манбаига кўра:
• - ички харажатлар;
• - ташқи харажатлар.
• 3. Ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига нисбатан:
• - доимий харажатлар;
• - ўзгарувчан харажатлар.
• 4. Махсулот таннархига олиб борилиши жиҳатидан:
• - бевосита харажатлар;
• - билвосита харажатлар.

• УМУМХЎЖАЛИК ФАОЛИЯТИ ХАРАЖАТЛАРИ:

• Корхонанинг ишлаб чикариш, оператив, молиявий ва бошқа фаолиятида юзага келадиган:
• 1. Маҳсулот таннархига киритиладиган харажатлар.
• 2. Давр харажатлари.
• 3. Молиявий фаолият буйича харажатлар.
• 4. Фавкулодда зарарлар.

• www.themegallery.com

• 1. Ишлаб чиқариш харажатлари:

• 1. Ишлаб чиқаришнинг моддий харажатлари.

• Маҳсулотнинг ишлаб чиқариш таннархини ҳосил қилувчи харажатлар:

• 4. Асосий воситалар ва номоддий активлар амортизацияси.

• 2. Ишлаб чикариш хусусиятига эга бўлган меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари.

• 3. Ишлаб чиқаришга тегишли бўлган ижти-моий суғуртага ажратмалар.

• 5. Ишлаб чиқариш тусидаги бошқа харажатлар.

• Маҳсулотни ишлаб чиқариш жараёнида иштирок этиб, унинг таннар-хига киритиладиган харажатларга ишлаб чиқариш харажатлари деб юритилади.

• 2. ДАВР ХАРАЖАТЛАРИ:

• Ишлаб чикариш таннархига киритилмайдиган, бироқ асосий фаолиятдан олинган фойдани аниқлашда ҳисобга олинадиган давр харажатлари учга бўлинади:
• - маҳсулотни сотиш харажатлари;
• - бошқарув харажатлари;
• - бошқа операцион харажатлар.

• www.themegallery.com

• 3. МОЛИЯВИЙ ХАРАЖАТЛАР:

• Корхонанинг умумхужалик фаолиятидан олинган фойдасини аниклашда хисобга олинадиган молиявий фаолият бўйича харажатлар:

• - фоизлар бўйича тўловлар;
• - мол-мулкни узоқ муддатли ижарага (лизингга) олиш тўловлари;
• - хорижий валюта билан операция бўйича салбий курс тафовутлари;
• - ўз қимматли қоғозларини чиқариш ва тарқатиш билан боғлиқ харажатлар;
• - қимматли қоғозларга қўйилган маблағларни қайта баҳолаш;
• - молиявий фаолиятга оид бошқа харажатлар.

• www.themegallery.com

• 4. ФАВҚУЛОДДА ЗАРАРЛАР :

• Корхонанинг одатдаги фаолиятига мос келмайдиган, бир неча йиллар давомида такрорланиб турмайдиган ва корхонаси бошлиқларининг (мулк эгасининг) қабул қилган бошқарув қарорларига боғлиқ булмаган ҳолда вужудга келадиган воқеалар ва ҳодисалар (сув тошқини, ёнғин, жала, дўл каби табиий офатлар ва мамлакат қонунчилигида ўзгаришлар) натижасида кўрилган зарарлар ФАВҚУЛОДДА ЗАРАРЛАР деб аталади.

Ишлаб чиқа-рилган маҳсу-лот хажми Q	Ўзгармас (доимий) харажат суммаси ТFC	Ўзгарувчан харажат суммаси ТVC	Умумий харажат суммаси TC	Ўрта-ча ўзгар-мас хара-жат AFC	Ўртача ўзгарувчан хара-жат AVC	Ўртача умумий харажат ATC	Чекли харажат MC
0		0
1		90
2	100	170	270	50.00	85
3	100	240	340	33.33	80	113.33
4	100	300	400	25.00	75	100
5	100	370	470	20.00	74	94	70
6	100	450	550	16.67	75	91.67	80
7	100	540	640	14.29	77.14	91.43
8	100	650	750	12.50	81.25	93.75
9	100	780	88	11.11	86.67	97.78
10	100	930	1030	10.00	93	103	150

• Рақобатлашган бозорда умумий даромад фирма томонидан маълум миқдордаги неъматни сотишдан олган даромадига тенг, яъни умумий даромад сотилган маҳсулот миқдорини унинг нархига кўпайтмасига тенг:
• TR=P*Q
• бу ерда (ТR) ёки R- умумий даромад; (P) - нарх; (Q) - сотилган неъмат миқдори.
• Умуман олганда, даромад сотилган маҳсулот миқдорига боғлиқ бўлганлиги учун, у R(Q) кўринишида ёзилади. Ўртача даромад - сотилган бир бирлик маҳсулотга тўғри келадиган даромаддир ва у қуйидагича аниқланади:

• Чекли даромад (MR) - бу қўшимча бир бирлик неъматни сотиш натижасида умумий даромаднинг ўсган қисми , яъни: Демак, рақаобатлашган бозорда талаб чизиғи ўртача ва чекли даромадлар чизиғи билан ифодаланади.

• P

• нарх

• D (талаб чизиғи)

• Товар миқдори

• P0

• Q

Қисқа муддатли оралиқда фойдани максималлаштириш графиги

• 

• 

• Умумий харажат (ТС), Умумий даромад(ТR),
• Фойда 

• TC(Q)

• D

• ТR(Q)

• M

• A

• N

• 0

• Q

• Q3

• Q1

• Q2

• max фойда

• (Q)

• +

• Q

• 0

• Q1

• -(Q)

• -

• а)

• б)

• Ишлаб чиқариш хажмининг критик нуқталари

• Q3

N нуқтада даромад чизиғининг бурчак коэффициенти харажат чизиғининг бурчак коэффициентига тенг:

• Рақобатлашувчи фирманинг қисқа муддатли оралиқдаги
• харажатлари ва фойдаси графиги

• C, P харажатлар ва нарх

• P=MC=MR

• D

• Q2

• Q*

• Q1

• 0

• MC

• ATC

• S

• AVC

• K

• F

• E

• Pe

• A

• B

• S

• Q

• Фойданинг йўқотилиши
• Q1

• Q2>Q* бўлганда
• фойданинг
• йўқотилиши

• Рақобатлашувчи фирманинг қисқа муддатли
• оралиқдаги йўқотишлари.

• Q*

• ATC

• E

• B

• P=MC

• MC

• P

• AVC

• M

• P

• Q

• 0

• F

• D

Қисқа муддатли оралиқда рақобатлашувчи фирманинг рентабеллиги

• A

• B

• ATC

• Фирманинг зарарсиз ишлаш нуқтаси

• AFC

• MC

• P

• AVC

• P1

• P2

• Q

• 0