ELEKTRON
TIJORAT
XAVFI
Abduraxmonov
Alimardon
Maqsudovich
1.Elektron tijorat haqida ma`lumot.
2.Elektron tijorat afzalliklari va kamchiliklari.
3.Elektron tijorat xavflari.
Reja: 1.ELEKTRON TIJORAT HAQIDA MA`LUMOT. Elektron tijorat
Elеktron tijorat faoliyati O’zbеkiston Rеspublikasining “Elеktron tijorat to’g’risida”gi 2004 yil 29 aprеlda bеlgilanadi.Elеktron tijorat Intеrnеt tarmog’idagi tijorat sohasiga oid faollikni, unda oldi-sotdini amalga oshirilishini ifodalash uchun qo’llaniladi. U kompyutеr tarmog’idan foydalangan holda xarid qilish, sotish, sеrvis xizmatini ko’rsatishni amalga oshirish, markеting tadbirlarini o’tkazish imkoniyatini ta'minlaydi.
Qo'shma Shtatlar ko'pincha elektron tijorat uchun eng yirik bozor deb hisoblansa ham, unday emas. Biroq, u dunyodagi eng yirik 10 ta elektron tijorat bozorlari ro'yxatini tuzadi:
Xitoy: 672 milliard dollar AQSh: 340 milliard dollar Buyuk Britaniya: 99 milliard dollar Yaponiya: 79 milliard dollar Germaniya: 73 milliard dollar Frantsiya: 43 milliard dollar Janubiy Koreya: 37 milliard dollar Kanada: 30 milliard dollar Rossiya: 20 milliard dollar Braziliya: 19 milliard dollar Elektron tijorat
Elektron tijorat, inson faoliyatining boshqa sohalari kabi, juda sezilarli yo'qotishlarga olib keladigan xavflar bilan bog'liq. Maʼlumki kompyuter viruslari orqali butun dunyo boʻylab 70 millionga yaqin kompyuterga zarar yetkazgan va ularga yetkazilgan zarar 10 milliard dollardan ortiqni tashkil qilgan. 50 ming xil viruslar va ularning soni doimiy ravishda o'sib bormoqda. Axent Technologies (axent.com) ma'lumotlariga ko'ra, xarid qilish veb-saytlarining 90% dan ortig'i allaqachon xakerlik hujumlariga duch kelgan.
Axborot xavfsizligining buzilishi bilan bog‘liq zararlarning taxminan 80 foizi shu tarzdagi maxfiy axborotning oqibati bilan bog‘liq.Bunday sharoitda, elektron tijorat xatarlarni boshqarish ostida tadbirkorlik faoliyatini olib borish uchun elektron tijorat usullari yordamida moddiy va boshqa yo‘qotishlarning oldini olish yoki kamaytirishni inobatga olgan holda, maksimal foyda olish maqsadida qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadli faoliyati deb tushuniladi.
Elektron tijorat bilan bog‘liq ravishda xavfsizlik ta’rifini quyidagicha ifodalanishi mumkin. Elektron tijoratning xavfsizligi — bu elektron va tijorat texnologiyalaridan foydalangan holda tijorat operatsiyalari (tranzaksiyalar, bitimlar) ni amalga oshiradigan munosabatlar subyektlari manfaatlarini va boshqa zarar ko‘rsatuvchi tahdidlaridan himoya qilishdir.
2.Elektron tijorat afzalliklari va kamchiliklari.
Afzalligi :
narxlarni taqqoslash osonroq Iste'molchilarga eng yaxshi narxlarni topishga yordam beradigan bir nechta xarid qilish qidiruvi va xaridlarni taqqoslash veb-saytlari mavjud.
Kamchilik: sotib olishdan oldin mahsulotni sinab ko'rish imkoniyati yo'q Iste'molchilar sotib olishdan oldin teginish, his qilish, eshitish, tatib ko'rish va hidlashni xohlaydigan ko'plab mahsulotlar mavjud. Elektron tijorat bu hashamatni olib qo'yadi.
3. Afzalligi: do'konga ehtiyoj yo'qligi sababli, elektron tijorat korxonalari chakana sotuvchilar yuk ko'taradigan eng katta xarajatlaridan birini tejashadi.
Kamchilik: Internetga ulanish moslamasiga ehtiyoj Elektron tijorat faqat kompyuter yoki smartfon kabi Internetga ulanish moslamasi yordamida amalga oshiriladi.
3.Elektron tijorat xavflari.
1.Onlayn xavfsizlikni buzish
Kompaniya tarmog'ini buzib, maxfiy ma'lumotlarga kirishi mumkin bo'lgan ko'plab xakerlar mavjud.Shuning uchun, sizning elektron tijorat veb-saytingiz xavfsizligi juda kuchli bo'lishi kerak.
Yechim nima?
Tarmoq xavfsizligining qo'shimcha qatlamlarini qo'llash.Sizning veb-ishlab chiqish xizmat ko'rsatuvchi provayderingiz saytingiz xavfsizligini o'rnatishda sizga yordam berishi mumkin.Veb-saytingizni muntazam ravishda kuzatib boring va veb-xosting kompaniyasidan o'z serverlarida har qanday virus yoki zararli dasturlarni tekshirishni so'rang.Eski yozuvlarni ma'lumotlar bazasidan tozalang va minimal miqdordagi ma'lumotlarni saqlang.
2. Mijoz nizolari va pullarni qaytarish
Elektron tijorat sohasidagi onlayn xaridlar bilan bog'liq eng katta muammolardan biri shundaki, mijozlar endi bahsli buyurtmalar bo'yicha to'lovlarni qaytarishni talab qilishlari mumkin.Ko'pincha nizolar mahsulot hech qachon kelmaganida va mijozlar hisobidan pul undirilganda yuzaga keladi.Ba'zida mijoz ikki marta to'lov oladi va ba'zida mahsulot tavsifi haqiqiy mahsulotga mos kelmaydi.
Yechim nima?
Siz bahsli buyurtmalar va to'lovni qaytarish bo'yicha da'volardan qochishingiz mumkin:Noto'g'ri mahsulotni jo'natishdan saqlanish.Barcha mahsulotlar jo'natilganiga va yetkazib berilganiga ishonchingiz komil bo'lmaguningizcha va mijozdan pul to'lamaslik.Joylashtirilgan va jo'natilgan har bir buyurtma uchun kuzatuv raqamidan foydalanish.Shtrix-kod skanerlari to'lov bilan bog'liq xatolarni minimallashtirishga yordam beradi
3.Intellektual mulkni buzish
Intellektual mulkni buzish ham elektron tijorat biznesining umumiy xavfsizlik tahdidlaridan biridir.IPni himoya qilish elektron tijorat sanoatida juda muhim va veb-sayt logotiplari, kontent, shiorlar, mahsulotlar va boshqa tasvirlar va piktogrammalarni o'z ichiga oladi.Mualliflik huquqi qoidalarini va intellektual mulkni buzish sizga katta zarar etkazishi mumkin.
Yechim nima?
Ushbu xavfdan xalos bo'lish uchun bir nechta texnikadan foydalanish mumkin.Boshqa kompaniyaning IP manzilidan nusxa ko'chirmaslik.Mualliflik huquqining kuchli qoidalarini qo'llash..Jonli suhbatlar davomida hech qachon maxfiy ma'lumotlarni oshkor qilmasligimiz, chunki ular umuman xavfsiz emas.
4.Kredit karta firibgarliklari
Shubhali tranzaktsiyalar va o'g'irlangan kredit karta ma'lumotlari elektron tijorat biznesining keng tarqalgan xavflari hisoblanadi.Hackerlar yoki har kim o'g'irlangan kredit kartasidan onlayn tranzaksiyani amalga oshirish uchun foydalanishi mumkin.
5.Zaif autentifikatsiya usullari
Siz login va parolingiz orqali tizimga kirishga urunishingiz bu autentifikatsiya deyiladi.Agar sizda zaif va juda oddiy autentifikatsiya usullari bo'lsa, siz ko'proq kiber-hujumlarga moyil bo'lasiz.Agar siz foydalanuvchining autentifikatsiyasini faqat ID va parol orqali tekshirayotgan bo'lsangiz, bu ma'lumot o'g'irlanishi ehtimoli bor.
XULOSA QILIB AYTGANDA, JAMIYATIMIZNING BARCHA SOHALARIGA ZAMONAVIY TEXNOLOGIYALARNING KENG JORIY ETILISHI ISTIQBOLDA KO‘ZLAGAN YUKSAK MAQSADLARGA ERISHISHDA MUHIM AHAMIYAT KASB ETADI. HAR BIR SOHA FAOLIYATIDA INTERNET TARMOG‘IDAN FOYDALANISH ISH UNUMDORLIGINI OSHIRADI. SHU NUQTAI NAZARDAN, AXBOROT XAVFSIZLIGINI, AYNIQSA, ELEKTRON TIJORAT SOHASINING XAVFSIZLIGINI TA’MINLASH DOLZARB MASALA BO‘LIB HISOBLANADI.
E`TIBORINGIZ UCHUN
RAHMAT
