Reja: Elastiklikning umumiy tushunchasi iqtisodiyot faniga kirib kelishi haqida

4. Talabning narx bo'yicha elastiklikligi yordamida daromadlarni tahlil qilish.Ordinalistlar, xususan V. Pareto, J. Xiks va boshqalar kardinalistlar qo’llagan printsipdan voz kechishgan. Ular nazariyaga ketma-ket tartibli naflilik tushunchasini kiritishadi. Ularni fikricha uni yordamida iste’molchini shu tovarga bo’lgan qoniqish darajasini kamayib yoki ko’payib borishini aniqlash mumkin. Lekin ana shu qoniqish darajasini aniqlash mumkin emas. Iste’molchi o’z pulini xohlagancha ishlatadi. U o’z ehtiyojini to’liq qoniqquncha qondirishga harakat qiladi. Biron-bir tovarni sotib olar ekan, shu variantni boshqa alternativ variantlari bilan solishtiradi. Pareto me’yoriy naflilikni absolyut miqdorini o’lchash o’rniga nisbiy tahlil qilish samaraliroq, ya’ni iste’molchi (haridorlar)ni ma’lum bir tovarlar to’plamidan ikkinchisini ustun qo’yish, tanlashini o’rganish afzalroq deydi. Bunday tahlil befarqlik egri chizig’i orqali tushuntirilgan. Bu neoklassiklar tomonidan ko’pgina mikroiqtisodiy jarayonlarni tanlov muammosi bilan bog’liq holda ne’matlarini optimal to’plamini: ishlab chiqarish omillarini, dam olish bilan ish vaqtini nisbatini aniqlashda foydalanilgan. Ordinalistik yondashuv nuqtai nazaridan iste’molni optimallashtirish muammosini grafik yordamida ko’rib chiqish mumkin. Abstraktsiya metodidan foydalanib, iste’molchi qat’iy daromad topadi va uni hammasini iste’molga sarflaydi. Bunda ular faqat ikki turdagi A va V tovarlarni sotib oladi deylik. Xaridor o’z puliga turli miqdorda A va V tovarni harid qilishi mumkin. Ularning nafliligi haridor uchun teng. Aytaylik ikkita A va uchta V tovar umumiy nafliligi uchta A va ikkita V tovarga teng va hokazo. Bir tovarni kamroq olish ikkinchisini ko’proq olish bilan to’ldiriladi. Bunday to’plamda tovarlar miqdori qancha bo’lishini xaridor uchun farqi yo’q. Agar uni grafikda ifodalasak, quyidagicha bo’ladi. ( 1-rasm ) Bu egri chiziq befarqlik
1egri chizig’i deyiladi. Bu egri chiziq mumkin bo’lgan juda ko’p variantlardan biri xolos. Ular iste’molni qondirish darajasiga ko’ra past yoki yuqoriroq bo’lishi mumkin. (U1, U2, U3, … va hokazo ) Ular chizmada punktirli chiziq bilan tasvirlangan. Befarqlik deganda loqaydlikni tushunmaslik kerak. Bu erda tovar va xizmatlarning har qanday to’plami haridor uchun birdek naf keltirishi ko’zda tutiladi.
U3
U2
U1
B tovar
A tovar

Iste’molchi uchun ikki tovar bo’yicha olingan befarqlik egri chiziqlari to’plami befarqlik kartasi deb ataladi. Befarqlik egri chizig’i koordinata o’qlariga nisbatan qavariq shaklda ekanligiga diqqat qaratilishi kerak. Uning qavariqligi iste’molchi uchun tovarlar o’zaro bir-birini to’la almashtira oladigan, o’rnini bosa oladigan emas, ekanligini ko’rsatadi. Befarqlik egri chizig’i bo’ylab pastga qarab harakatlanadigan bo’lsak, V tovarni ma’lum bir miqdorini olmay A tovardan qo’shimcha miqdor tovar olishimizni ko’rsatadi. Ana shu befarqlik egri chizig’i bo’yicha ma’lum bir tovarni sotib olishni kamayishi evaziga ikkinchisini sotib olishni ko’payishi o’rinbosishining me’yoriy normasi (MRS) deb ataladi. Uni ΔV/ΔA = MRS tarzida ifodalash mumkin. O’rinbosishning me’yoriy normasi (marginal rate of substitution) iste’molchining oladigan nafliligi o’zgarmagani holda bir tovarni boshqasi bilan almashtirishiga tayyor ekanligi darajasi befarqlik egri chizig’ining o’zi bilan ifodalanadi. Befarqlik egri chizig’i iste’molchining tanlashiga qarab nihoyatda turli-tuman bo’ladi. Agar tovar xizmatlar bir birini bosa oladigan bo’lsa qavariq, to’la almashtira oladigan bo’lsa to’g’ri chiziq, agarda tovarlar ma’lum nisbatdagina iste’mol qilinsa shaklida bo’ladi. Masalan, batareyka bilan ishlaydigan soat. Agar iste’molchi bitta batareyka bilan 2 soat yoki aksincha 2 ta batareyka bilan bitta soat olsa, ularni bittasini zahirada saqlashga to’g’ri keladi. Chunki bitta soat 1 ta batareyka bilan ishlaydi. Shuning uchun befarqlik egri chizig’i ∟ shaklda bo’ladi.