Reja: Dinshunoslik fanining predmeti, sohalari va jamiyatdagi vazifalari 2

4. TASAVVUF VA FIQH 

Mistitsizm, mistika so‘zlari qadimiy yunon tilidagi mistikos - yashirin, sirli ma’nolaridagi 

so‘zdan olingan bo‘lib, ilohiyot bilan bevosita muloqot qilish mumkinligi haqidagi ta’limot. Bu 

ta’limot  insonning  Xudo  bilan  aql  va  hissiyotdan  yuqori  bo‘lgan  sirli  aloqasi  bo‘lib,  uning 

---

natijasida insonda Xudoni  bilish  hosil  bo‘ladi. Qadimiy SHarq va YUnon dinlarida ham  insonni 

g‘ayritabiiy  kuchlar  bilan  bog‘laydigan  urf-odatlar  (misteriyalar)  –  mistitsizm  elementlari  bor 

edi.  YAkkaxudolik  dinlarining  barchasida  mistitsizm  elementlari  mavjud.  Hayotning  barcha 

sohalariga diniy e’tiqod tegishli bo‘lgan o‘rta asrlarda uning roli katta bo‘ldi. 

Feodalizm davrida mistitsizmning ikki yo‘nalishi – mavjud bo‘lib, ular ortodoksal­cherkov 

mistitsizmi  va  eretik  mistitsizm  edi.  Birinchisiga  ko‘ra  inson  butunlay  Xudoning  hukmiga 

bo‘ysungan  bo‘lib,  uning  xohishiga  qarab  unga  etishishi  mumkin  bo‘lsa,  ikkinchisining 

ta’limotiga ko‘ra inson o‘z harakatlari bilan ham Xudoga etishishi mumkin deyiladi. 

Sufiylik  –  islomdagi  mistik­asketik  oqimdir.  Sufiy  yoki  mutasavvif  so‘zlarining  kelib 

chiqishi  haqida  turlicha  fikrlar  mavjud.  Sufiy  mualliflari  ko‘pincha  uning  kelib  chiqishini  SFV 

(sof  bo‘lmoq)  o‘zagidan  yoki  «ahl  as­suffa»ga  tegishli  deb  ta’kidlaydilar.  Farbiy  Evropa 

tadqiqotchilari  to  XX  asrga  qadar  uning  kelib  chiqishini  YUnoncha  sofia  -  «hikmat»  so‘zidan 

kelib chiqqan degan  fikrga  moyil  bo‘lishgan. Endilikda o‘rta asr musulmon olimlari ta’kidlagan 

bu  so‘zning  «suf»  (jun)  so‘zidan  kelib  chiqqanligi  haqidagi  fikrlari  umum  qabul  qilingan  fikr 

hisoblanadi.  CHunki  sufiylarning  asosiy  belgilari  ularning  dag‘al  jundan  kiyim  kiyishlari  edi. 

SHimoliy Arabiston  va Suriyada  xristianlikning turli  sektalariga  mansub  jahongashta  monax  va 

anaxoretlarni sufiy deb atalar edi, degan ma’lumotlar ham bor.